Χταπόδια : Οι γαλαζοαίματοι των θαλασσών!
της Χριστίνας Διαμαντοπούλου
Το καλοκαίρι τελείωσε και τη θέση του πήρε το φθινόπωρο! Κακά μαντάτα για εμάς που αποχαιρετάμε τις παραλίες και τα κοκτειλάκια, αλλά καλά για τα κακόμοιρα τα χταποδάκια. Ο νούμερο ένα μεζές των σωστών τσιπουράδικων, το φθινόπωρο αναστενάζει από ανακούφιση καθώς σημαίνει ότι την έβγαλε καθαρή και φέτος.
Τα χταπόδια είναι ομολογουμένως π-ε-ν-τ-α-ν-ό-σ-τ-ι-μ-α, αλλά και συγχρόνως πολύ εντυπωσιακά! Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά:
Τα χταπόδια είναι Ασπόνδυλοι οργανισμοί, δηλαδή δεν έχουν κόκκαλα, έτσι μπορούν να περάσουν από οποιαδήποτε τρύπα και σχισμή ακόμα και αν είναι πολύ μικρότερη από το μέγεθος τους!
Για να θεωρηθεί ένας οργανισμός χταπόδι θα πρέπει να έχει 8 άκρα και να είναι Μαλάκιο.
Τα 8 άκρα είναι το χαρακτηριστικό, που τα διαχωρίζει από τους υπόλοιπους οργανισμούς της ομοταξίας των Κεφαλόποδων, δηλαδή τα «ξαδερφάκια» τους: τις σουπιές, τα καλαμάρια και τους ναυτίλους.
Γνωρίζοντας το «ζωηρό χταπόδι»
Υπάρχουν περίπου 300 είδη χταποδιών γνωστά αυτή τη στιγμή και η ποικιλομορφία τους είναι εκπληκτική!
Η διαφορά τους σε μέγεθος κυμαίνεται από το μικρότερο, το Octopus arborescens που είναι μόλις 5 εκατοστά, μέχρι το Enteroctopus dofleini (πρωτοξάδερφο του Κράκεν) που έχει καταγραφεί ως το μεγαλύτερο χταπόδι του κόσμου στο Βιβλίο Γκίνες. Η καταγραφή αφορά άτομο του είδους το οποίο ζύγιζε 136 κιλά και τα πλοκάμια του έφταναν σε μήκος τα 9,8 μέτρα!
Η ποικιλομορφία των χταποδιών όμως δεν σταματάει στο μέγεθος, ευρύνεται και στα χρώματα, στα σχέδια και τη μορφολογία τους.
Χωράνε 80 εκ. νευρώνες σε ένα χταπόδι; Κι όμως…
Εξωτερικά το χταπόδι είναι ένα χαρακτηριστικό Κεφαλόποδο. Κυριολεκτικά, αφού μόλις το αντικρίσεις ένα «εξωγήινο» κεφάλι βλέπεις, και τα πόδια του. Όμως, εσωτερικά είναι ακόμα πιο εξωγήινο! Το κεφάλι τους περιλαμβάνει το στόμα τους, το οποίο φέρει ένα εξάρτημα που είναι κοφτερό σαν δόντι, το «ξύστρο». Επίσης, περιέχει το κεντρικό νευρικό σύστημα, δηλαδή τον εγκέφαλο τους που αποτελείται από περίπου 80 εκατομμύρια νευρώνες! Το περιφερικό νευρικό σύστημα είναι διάχυτο, διατρέχει όλο τους το σώμα και αποτελείται από 300 εκατομμύρια νευρώνες. Επειδή, λοιπόν, το περιφερικό είναι πολύ πιο πλούσιο σύστημα σε νευρώνες από το κεντρικό, τα χταπόδια έχουν μια ΕΝΤΕΛΩΣ άλλη αισθητική εμπειρία του κόσμου από ότι εμείς! Είναι σαν τα ανθρώπινα χέρια ή πόδια να είχαν τον δικό τους ξεχωριστό εγκέφαλο! Με αυτόν τον τρόπο τα πλοκάμια των χταποδιών λαμβάνουν πληροφορίες από το περιβάλλον και τις επεξεργάζονται επιτόπου, χωρίς να χρειαστεί να τις στείλουν στον εγκέφαλό.
Science Fact
Ήξερες ότι…
Τα χταπόδια μπορούν να γευτούν την τροφή τους, πριν την τοποθετήσουν στο στόμα τους μέσω των βεντουζών τους!
Ο εγκέφαλος του χταποδιού είναι μεγάλος και έχει μελετηθεί σε διάφορα πειράματα, ακόμη και σε πειράματα τεχνητής νοημοσύνης! Γενικά, θεωρούνται πανέξυπνα ζώα και αυτό αποδεικνύεται από την ικανότητα τους να χρησιμοποιούν εργαλεία. Ακόμη και βάζα ανοίγουν, αν αξίζει το φιλοδώρημα. Εδώ μπορείτε να παρακολουθήσετε ένα χταπόδι επί τω έργο:
Πες μου που πουλάν καρδιές... να σου πάρω 3
Συνεχίζοντας τα τρελά και τα παράξενα του κόσμου των χταποδιών, αξίζει να αναφέρουμε ότι τα χταπόδια έχουν 3 καρδιές! Η μία έχει τον φυσιολογικό ρόλο της καρδιάς και οι άλλες 2 είναι βραγχιακές, δηλαδή βοηθούν στην αιμάτωση των βράγχιων, των αναπνευστικών οργάνων. Και θα μου πείτε εντάξει, κουλ, 3 καρδιές σιγά! Αν ακόμα δεν έχετε εντυπωσιαστεί να σας πω ότι αυτές οι καρδιές προωθούν ΜΠΛΕ -ναι καλά ακούσατε, μπλε!- αίμα στους ιστούς. Το χρώμα του αίματος προκύπτει καθώς τα χταπόδια δεν συνθέτουν αιμογλοβίνη αλλά αιμοκυανίνη, δηλαδή στις 4 ομάδες της αίμης δεν έχουν σίδηρο, αλλά χαλκό! Αυτό το twist στην καθιερωμένη «συνταγή» τα εντάσσει στους γαλαζοαίματους του κόσμου αυτού - πραγματικούς γαλαζοαίματους, όχι από τους «δήθεν» των βασιλικών κύκλων!
50 αποχρώσεις των χταποδιών
Ο μανδύας των χταποδιών είναι πάρα πολύ σημαντικό όργανο, περιβάλλει τα ζωτικά όργανα και περιέχει τα χρωματοφόρα κύτταρα, δηλαδή τα κύτταρα που είναι υπεύθυνα για αυτές τις κυκλοθυμικές αλλαγές χρώματος που παρατηρούμε. Τα χρωματοφόρα βοηθούν τα χταπόδια να καμουφλαριστούν και να κάνουν “jumpscares” σε δύτες και ψάρια και να πιάσουν χταποδο- συζήτηση. Συνήθως ισχύει ότι όσο πιο έντονο και βαθύ χρώμα, τόσο πιο συγχυσμένο και αγχωμένο το χταπόδι, οπότε μάθετε να διαβάζετε το body language και να είστε ευγενικοί... Μπορεί να είχε χάλια μέρα!
Δείτε εδώ ποσό γρήγορες είναι οι αλλαγές του χρώματος και της υφής του δέρματος, αλλά και πόσο πολύ αυτό το χταπόδι, το κακόμοιρο, ήθελε να βρει την ησυχία του:
Παρότι οι αλλαγές χρωμάτων είναι ήδη εντυπωσιακές, υπάρχει ένα είδος χταποδιού που το έχει πάει σε άλλο επίπεδο! Το Thaumoctopus mimicus μπορεί με το σχήμα, το χρώμα και την κίνησή του, να θυμίζει αλλά υδρόβια ζώα όπως γλώσσες, λεοντόψαρα και αλλά. Δείτε εδώ τις απίστευτες μιμήσεις του:
Ο έρωτας περνάει… από το στομάχι
Τα πόδια του χταποδιού φέρουν βεντούζες για σύλληψη τροφής, στήριξη στα βράχια, άμυνα και υποδοχή χημικών και αισθητικών ερεθισμάτων. Ο τρόπος να ξεχωρίσεις το αρσενικό από το θηλυκό χταπόδι είναι να εντοπίσεις το τρίτο πόδι τους. Αν είναι ίδιου μεγέθους με τα αλλά και φέρει βεντούζες μέχρι την άκρη, τότε μπροστά σας έχετε μια όμορφη χταποδίνα». Αν οι βεντούζες σταματούν πριν την άκρη, το πόδι είναι μικρότερο από τα υπόλοιπα και έχει σχήμα κουταλιού έχετε έναν «μάγκα χτάποδο».
Η αναπαραγωγή των χταποδιών γίνεται με το αρσενικό να βάζει το εν λόγω πόδι μέσα στον μανδύα του θηλυκού και να απελευθερώνει σπέρμα, που γονιμοποιεί τα αυγά της. Το χταποδίσιο φλουερτ περιλαμβάνει σήματα με τα χρωματοφόρα κύτταρα του μανδύα, για να δείξουν μια παιχνιδιάρα διάθεση και τυχαία ακουμπήματα με τα πλοκάμια για την υποδοχή χημικών ερωτικών σημάτων. Παρότι μια χταποδίνα μπορεί να επιδεικνύει ερωτική συμπεριφορά, τα αρσενικά πρέπει να έχουν τον νου τους, καθώς έχει παρατηρηθεί συχνά ερωτικός κανιβαλισμός... Ε, είπαμε ο έρωτας περνάει από το στομάχι!
Κατά την περίοδο αναπαραγωγής, τα ζευγάρια συχνά μετακομίζουν στην ίδια περιοχή, για να είναι πιο εύκολο να αναπαραχθούν με ένα απλό “hotline bling” ανά πάσα στιγμή. Ωστόσο, συνήθως είναι ζώα ντροπαλά και αποφεύγουν την πολυκοσμία. Ζουν σε τρύπες στα βράχια, τα «θαλάμια», τα οποία συχνά κλείνουν με μικρές πέτρες. Μάλιστα, ακόμα και αν απομακρυνθούν πολύ από το θαλάμι τους, πάντοτε μπορούν να προσανατολιστούν και να βρουν το σπίτι τους, το οποίο συμβάλλει στην πεποίθησή μας, πως τα χταπόδια έχουν βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη μνήμη. Αν εντοπίσετε θαλάμι, μπορείτε να μετακινήσετε μια πετρούλα για να βγει έξαλλος και κατακόκκινος ο ένοικος από μέσα, φωνάζοντάς σας πως του καταστρέψατε την πρόσοψη, και ότι ούτε με τα 8 του χέρια δεν προλαβαίνει να τη φτιάξει!
Κλείνοντας…
Τα χταπόδια γενικά είναι γεμάτα με περιέργεια και συχνά αλληλεπιδρούν με τους ανθρώπους. Όμως, είναι καλό να μην πλησιάζουμε τα χταπόδια, αρχικά γιατί κάποια έχουν νευροτοξίνες που είναι πολύ επικίνδυνες για τον άνθρωπο. Συγκεκριμένα, το χταπόδι με τις μπλε βούλες είναι πολύ μικρό και γλυκούλι, αλλά μπορεί να σκοτώσει με το δηλητήριο του περίπου 10 ανθρώπους... Ευτυχώς που εντοπίζεται στο γεωγραφικό μήκος από τη νότια Ιαπωνία μέχρι την Αυστραλία. Κατά δεύτερον, γιατί μετά την ωοτοκία τους τα θηλυκά δεν τρέφονται και σπαταλούν όλη τους την ενέργεια στο να φυλάνε τα αυγά τους! Έτσι βρίσκουν αργό θάνατο από ασιτία. Δεν υπάρχει λόγος να ταράζετε τις χταποδίνες (ενώ προσπαθούν να τα φέρουν όοοολα βόλτα) με το να τις πλησιάζετε.
Τι να θυμάσαι...
Υπάρχουν περίπου 300 είδη χταποδιών με πολύ ποικιλόμορφα χαρακτηριστικά, που όμως όλα είναι Ασπόνδυλα, Μαλάκια και Κεφαλόποδα.
Το περιφερικό νευρικό σύστημα των χταποδιών είναι πιο πλούσιο από το κεντρικό και ως συνέπεια τα χταπόδια έχουν εντελώς διαφορετικές αισθητικές εμπειρίες από εμάς.
Τα χταπόδια έχουν 3 καρδιές και η αιμογλοβίνη τους έχει στο κέντρο της χαλκό δίνοντας στο αίμα τους γαλάζιο χρώμα.
Τα χρωματοφόρα κύτταρα των χταποδιών τα βοηθούν να καμουφλαριστούν και να επικοινωνήσουν.
Στα χταπόδια παρατηρείται ερωτικός κανιβαλισμός και μακροπρόθεσμη μνήμη.
Τα χταπόδια μένουν στα «θαλάμια» αλλά καλό είναι, αν δεν είναι μέσα σε αυτά, να μην τα αγγίζουμε.
Για περισσότερες πληροφορίες:
Britannica, The Editors of Encyclopaedia. "Octopus". Encyclopedia Britannica, 29 Oct. 2020. https://www.britannica.com/animal/octopus-mollusk.
National Geographic. “Octopuses”. https://www.nationalgeographic.com/animals/invertebrates/facts/octopus-facts.
L. van Giesen, P. B. Kilian, C. A.H. Allard, N. W. Bellono. “Molecular Basis of Chemotactile Sensation in Octopus”,Cell,Volume 183, Issue 3,2020,Pages 594-604. e14,ISSN 0092-8674. https://doi.org/10.1016/j.cell.2020.09.008.
C. Arnold. “In Animal Kingdom, Blood Comes in a Rainbow of Colors”.National Geographic. Published March 12, 2015. https://www.nationalgeographic.com/animals/article/150312-blood-antarctica-octopus-animals-science-colors.
K. Fulton-Bennett. “16 things you probably didn’t know about cephalopod sex”. MBARI: Monterey Bay Aquarium Research Institute. Published September 12, 2019. https://www.mbari.org/cephalopod-sex/
Wikipedia. "Octopus". Wikipedia: The Free Encyclopedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Octopus
Λίγα λόγια για την Χριστίνα Διαμαντοπούλου...
«Γεια σας! Λέγομαι Χριστίνα Διαμαντοπούλου, μεγάλωσα στην Πάτρα και σπούδασα Βιολογία στα όμορφα -αλλά και βροχερά- Γιάννενα, στο τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών & Τεχνολογιών. Από μικρή ηλικία με γοήτευε η επαφή με τα ζώα και η ομορφιά των φυσικών οικοσυστημάτων. Έτσι, οι πρώτες εμπειρίες μου ως ερασιτέχνης εξερευνητής ωρίμασαν το ενδιαφέρον μου στις θαλάσσιες επιστήμες και την οικολογία. Ακόμη και σήμερα, σε οποία παράλια και αν βρεθώ, βουτάω με την μάσκα μου και παρατηρώ οποίον υδρόβιο οργανισμό βρεθεί στον δρόμο μου. Αποφοίτησα το 2021 από το Τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών ως Ιχθυολόγος, έχοντας δουλέψει στο Πανεπιστήμιο της Γλασκωβης ως βοηθός στη διεξαγωγή έρευνας σχετικά με τις επιπτώσεις του νυχτερινού φωτισμού στους υδρόβιους οργανισμούς. Πιο συγκεκριμένα, μελετήσαμε πώς επιδρούν τα διαφορετικά χρώματα φωτός την νύχτα στην δραστηριότητα των μυδιών και στον πολλαπλασιασμό και τη σύσταση βιοκοινωνιών στο φυτοπλαγκτόν. Στη συνέχεια, εργάστηκα ως ενυδρειολόγος στο ενυδρείο της Κρήτης (CRETAquarium) όπου υιοθέτησα μικρά σουπάκια, τάισα Ταυροκαρχαρίες και Σταχτοκαρχαρίες στο στόμα και έγινα καλή φίλη με θαλάσσιες χελώνες και χταπόδια. Παρ ’ότι μου αρέσει πολύ το ερευνητικό κομμάτι της Βιολογίας, είμαι ένθερμος υποστηρικτής της επικοινωνίας της επιστήμης εκτός των ακαδημαϊκών κύκλων. Πιστεύω πως ένα μεγάλο κομμάτι της δουλείας μας, ως Βιολόγοι, είναι να επικοινωνήσουμε τις γνώσεις που έχουμε και να μπορέσουμε να κάνουμε τον μέσο άνθρωπο να ενδιαφερθεί για το περιβάλλον που ζει, το σώμα στο οποίο κατοικεί και τους οργανισμούς που τον περιβάλλουν. Για αυτό τον λόγο, συμμετείχα στον σχεδιασμό διδακτικών ωρών για το μάθημα της Βιολογίας στο Λύκειο με στόχο να κεντρίσω το ενδιαφέρον των μαθητών για θέματα όπως η μείωση της βιοποικιλότητας και οι ψυχικές ασθένειες. Ταυτοχρόνως, «τρύπωσα» και στα ΒιοΛόγια με σκοπό να ευαισθητοποιήσω το ευρύ κοινό για το θαλάσσιο περιβάλλον και τους πολύ ενδιαφέροντες «κατοίκους» του.»