Τρομακτικές, αλλά χρήσιμες… Ας μιλήσουμε για τις σφήκες
Έγινε ενημέρωση: 9 Απρ 2021
της Παναγιώτας Σαντίκου
Είναι γνωστό πως οι μέλισσες είναι ιδιαίτερα αγαπητές όχι μόνο για το μέλι που μας προσφέρουν αλλά και για το ρόλο που διαδραματίζουν στην ισορροπία του περιβάλλοντος. Οι σφήκες όμως δεν λαμβάνουν την ανάλογη αγάπη. Πάμε να δούμε πως στην πραγματικότητα δεν είναι τόσο τρομακτικές όσο νομίζουμε.
Λίγα λόγια για τη Σφήκα...
Η σφήκα είναι ένα έντομο που ανήκει στην τάξη των Υμενόπτερων. Τα Υμενόπτερα είναι από τις μεγαλύτερες τάξεις εντόμων και μέλη της αποτελούν μεταξύ άλλων η μέλισσα και το μυρμήγκι. Γνωρίζουμε ότι σχεδόν σε όλες τις ομάδες εντόμων, κάθε χρόνο περιγράφονται νέα είδη. Υπάρχουν πολλά είδη σφηκών, για παράδειγμα μόνο μία οικογένεια (Vespidae) έχει 5000 είδη.
Τα αντιπροσωπευτικά είδη είναι πολλά, αλλά αξίζει να αναφερθεί η ευρωπαϊκή σφήκα, καθώς υπάρχουν μερικά παραδείγματα γι’ αυτήν στη συνέχεια, η ασιατική σφήκα και η ανατολίτικη. Η σφήκα είναι πάνοπλη και κυνηγός άλλων εντόμων - μεταξύ αυτών και των μελισσών! Σε αντίθεση με τη μέλισσα, η σφήκα επιβιώνει μετά από ένα τσίμπημα.
Οι σφήκες κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες: τις μοναχικές σφήκες και τις κοινωνικές σφήκες. Οι ενήλικες μοναχικές λειτουργούν μόνες τους χωρίς να κατασκευάζουν φωλιές. Αντίθετα, οι κοινωνικές σφήκες δημιουργούν αποικίες, αριθμώντας αρκετές χιλιάδες σε μία φωλιά.
Fun Fact
Έχετε δει ποτέ νεράιδα; Η αληθινή Τίνκερμπελ! Το μικρότερο έντομο του κόσμου είναι η νεράιδο-σφηκα (Fairy wasp) και ζει στο Ιλινόις.
Έχει μέγεθος 139-240 μικρόμετρα (όταν λέμε μικρό εννοούμε μικρό) - η Dicopomorpha echmepterygis είναι μικρότερη και από κάποια είδη παραμήκιου και αμοιβάδας!
Σύγκριση της μικροσκοπικής σφήκας Megaphragma mymaripenne (κάτω δεξιά) με 200 μικρόμετρα μήκος, με μια αμοιβάδα (πάνω αριστερά) και ένα παραμήκιο (κάτω αριστερά). So tiny!
Για να γίνει καλύτερα κατανοητό στα ΒιοΛόγια υπάρχει άρθρο σχετικά με τους μικροοργανισμούς και τις κλίμακες μεγέθους, εδώ.
Σημαντική η ύπαρξη τους στο οικοσύστημα.
Καθώς είναι ζωικοί θηρευτές εντόμων, και κυρίως μυγών, για να τραφούν κυνηγούν χιλιάδες έντομα από τις οικογένειες αυτές. Οι σφήκες, καθώς τρέφονται με μεγάλο αριθμό εντόμων, συμβάλλουν στον πληθυσμιακό τους έλεγχο. Αυτό τους το χαρακτηριστικό το εκμεταλλευόμαστε συχνά στη γεωργία για τον έλεγχο των παρασίτων, δεδομένου ότι τρέφονται με τα βλαβερά εκείνα έντομα των καλλιεργειών, χωρίς όμως να επιδρούν σε αυτές. Έτσι, την επόμενη φορά που θα δεις μια σφήκα, ευχαρίστησέ την που συγκρατεί τις ισορροπίες των εντόμων στη Γη.
Εκτός από τον σημαντικό τους ρόλο στην τροφική αλυσίδα, οι σφήκες είναι εξαιρετικά χρήσιμοι επικονιαστές, με μερικά είδη να συμμετέχουν μαζικά στη διατήρηση των φυτικών πληθυσμών. Για παράδειγμα, υπάρχουν 800 είδη συκιάς και κάθε είδος έχει και τη δική του σύκο-σφήκα: μια αμοιβαία επωφελής αλληλεπίδραση!
Ενίοτε είναι και καλλιτέχνες
Κάποιες σφήκες είναι τρομεροί καλλιτέχνες, αφού δημιουργούν πανέμορφες φωλιές χρησιμοποιώντας κομμάτια ξύλου σε συνδυασμό με το σάλιο τους και λάσπη. Συγκεκριμένα, υπάρχουν σφήκες που δημιουργούν φωλιές σε σχήμα βάζου και είναι γνωστές ως potter wasps.
Μάλιστα σε μια ερευνά του Menchetti,ενός διδακτορικού φοιτητή Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης στην Ισπανία, οι σφήκες δημιουργήσαν φωλιές με χρώματα του ουράνιου τόξου! O Μ.Menchetti στην έρευνά του, έδωσε στις ευρωπαϊκές σφήκες, χαρτί με διαφορετικά χρώματα. Τα έντομα εν τέλει δημιούργησαν τα δικά τους καλειδοσκοπικά χρωματιστά σπίτια. Τέλειο; Είναι εμφανές ότι τα αποτελέσματα είναι αξιοσημείωτα, όπως φαίνεται και στις φωτογραφίες από τα πειράματα της ίδιας ομάδας.
Πόσο έξυπνες είναι άραγε;
Οι σφήκες είναι κοινωνικά πολύ έξυπνες, αφού όχι μόνο αναγνωρίζουν η μία την άλλη με βάση τα μοτίβα του προσώπου τους, αλλά συγκρατούν και αυτήν την πληροφορία για μια ολόκληρη εβδομάδα.
Οι ευρωπαϊκές σφήκες αναγνωρίζουν μάλιστα και συγκεκριμένα ανθρώπινα πρόσωπα. Αυτό γίνεται διότι κατασκευάζουν ολιστικές αναπαραστάσεις στον εγκέφαλό τους, σχηματισμένες από περίπλοκες εικόνες, για να θυμούνται ένα ανθρώπινο πρόσωπο. Πώς θα σου φαινόταν να είχες για pet μία σφήκα που σε ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους ανθρώπους;
Η «ζήλια» των υπολοίπων και η μίμηση
Οι κοινωνικές σφήκες έχουν αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση για άλλα έντομα. Αυτό σημαίνει ότι, έντομα που δεν τσιμπάνε μιμούνται τη μορφή της σφήκας για να δίνουν την εντύπωση των επιθετικών θηρευτών και έτσι, να μην προτιμώνται ως λεία από άλλα ζώα. Εκτός από τις μέλισσες οι οποίες τσιμπάνε, έντομα που τις μιμούνται για να προστατευτούν είναι και οι Συρφίδες (Hoverfly, οικογένεια Syrphidae). Είναι τελείως ακίνδυνα έντομα για τα περισσότερα ζώα. Οι θηρευτές τους αποθαρρύνονται με την θέα των εντόμων αυτών λόγω της ομοιότητας των χρωμάτων με την σφήκα.
Έτσι λοιπόν καταλήγουμε ότι..
Οι σφήκες, παρά την τρομακτική τους εμφάνιση, είναι ιδιαίτερα έξυπνα έντομα και διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διατήρηση της φύσης.
Τι να θυμάσαι:
Οι σφήκες εκτός από εξαιρετικοί θηρευτές, εκτελούν και κρίσιμο ρόλο στη διατήρηση του οικοσυστήματος.
Δημιουργούν ιδιαίτερες φωλιές, σε σχήματα βάζου ή χρησιμοποιούν τα χρώματα σχηματίζοντας μοτίβα.
Είναι έξυπνα έντομα καθώς αναγνωρίζουν πρόσωπα και συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
Στις σφήκες συγκαταλέγεται το μικρότερο εντομάκι του κόσμου.
Πολλά άλλα έντομα τις μιμούνται για να προφυλαχτούν.
* Ευχαριστούμε τον Δρ. Ιωάννη Αναστασίου για τις χρήσιμες πληροφορίες που μας παρείχε στις ερωτήσεις μας για τις σφήκες.
Για περισσότερες πληροφορίες:
What do wasps do? By: Natural History Museum www.nhm.ac.uk
Paternity analysis of the breeding structure of strangler fig populations: evidence for substantial long‐distance wasp dispersal, onlinelibrary.wiley.com
WASP IS ART, www.mattiamenchetti.com/outreach/wasp-is-art
Does Holistic Processing Require a Large Brain? Insights From Honeybees and Wasps in Fine Visual Recognition Tasks, frontiersin.org
Boppré M, Vane-Wright RI, Wickler W. A hypothesis to explain accuracy of wasp resemblances. Ecol Evol. 2016 Dec 5;7(1):73-81. doi: 10.1002/ece3.2586. PMID: 28070276; PMCID: PMC5214283.
Edward L. Mockford, A New Species of Dicopomorpha (Hymenoptera: Mymaridae) with Diminutive, Apterous Males, Annals of the Entomological Society of America, Volume 90, Issue 2, 1 March 1997, Pages 115–120, https://doi.org/10.1093/aesa/90.2.115
Current Biology Dispatches, Evolution: Taking the Sting out of Wasp Phylogenetics
Μήπως διαβάζοντας το άρθρο σου δημιουργήθηκαν περισσότερες απορίες;
Μη διστάσεις να επικοινωνήσεις μαζί μας στο email μας ή μέσω dm στο Instagram και στο Facebook.
Λίγα λόγια για την Παναγιώτα Σαντίκου...
"Γεια σας! Ονομάζομαι Παναγιώτα Σαντίκου και είμαι προπτυχιακή φοιτήτρια στο τμήμα Βιολογίας του ΕΚΠΑ. Η αγάπη μου για τη Βιολογία ξεκίνησε από το Λύκειο, καθώς με ενθουσίαζε η αναζήτηση και η ερμηνεία των βιολογικών φαινομένων. Η αγάπη μου για την επιστήμη ολοένα και μεγάλωνε κι έτσι, συνέχισα την πορεία μου ως βιολόγος. Η κλίση μου είναι κυρίως προς τη Ζωολογία, την Οικολογία, την Ανθρωπολογία και φυσικά την Εξέλιξη. Εξάλλου όπως έχει πει και ο T.Dobzhansky «Τίποτε στη Βιολογία δεν έχει νόημα, παρά υπό το φως της Εξέλιξης». Μέσα από τα ΒιοΛόγια θέλω να πλησιάσω την επιστήμη, να μάθω καινούργια πράγματα από συναδέλφους μου και να ασχοληθώ με τη συγγραφή. Μου αρέσει να χορεύω Λάτιν και commercial, απολαμβάνω τις τέχνες και την παρέα της οικογένειας και των φίλων μου."