Το ταξίδι του πλαστικού
Έγινε ενημέρωση: 1 Δεκ 2020
Τα τελευταία 35 χρόνια όλοι έχουμε δει και έχουμε ακούσει τον Γλάρο να μας συμβουλεύει: «Όχι σκουπίδια, όχι πλαστικά σε θάλασσες και ακτές!». Αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί ο Γλάρος μας προτρέπει να κρατάμε καθαρές τις θάλασσες και τις ακτές μας;
Η θαλάσσια ρύπανση αποτελεί παγκόσμια κρίση - το πλαστικό είναι η αιτία και ο άνθρωπος ο ένοχος. Η «Εποχή του πλαστικού» ήρθε με την έναρξη της μαζικής παραγωγής πλαστικών προϊόντων τη δεκαετία του 1950. Έκτοτε η τεράστια παγκόσμια χρήση του σήμανε την πλαστική ρύπανση των θαλασσών. Τώρα πλέον οι ωκεανοί μας αναφέρονται ως οι «μεγάλοι σκουπιδότοποι του πλανήτη». Η μεγαλύτερη θαλάσσια «σκουπιδολεκάνη» βρίσκεται στον Ειρηνικό ωκεανό και καλύπτει περίπου 1,6 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα – σκεφτείτε 3 φορές το μέγεθος της Γαλλίας! Η συντριπτική πλειοψηφία των απορριμμάτων αυτών είναι πλαστικά.
Γιατί είναι το πλαστικό υπεύθυνο για τη ρύπανση των θαλασσών; Τι είναι τα μικροπλαστικά και ποιος ο ρόλος τους στη θαλάσσια ρύπανση; Μπορεί το πλαστικό που πετάμε να γυρίσει πίσω σε εμάς;
Πάμε να απαντήσουμε σε μερικά από τα ερωτήματα που προκύπτουν.
Πλαστικό και πλαστικά προϊόντα
Ο όρος «πλαστικό» υποδηλώνει μια ομάδα συνθετικών οργανικών πολυμερών. Η πρώτη ύλη είναι συνήθως ορυκτά καύσιμα (αργό πετρέλαιο, φυσικό αέριο κ.α.). Τα πλαστικά προϊόντα αποτελούνται επιπλέον από χιλιάδες άλλες χημικές ουσίες, πολλές εκ των οποίων κατατάσσονται στα επικίνδυνα υλικά. Το πλαστικό είναι πολύ ευέλικτο και ανθεκτικό υλικό, και μη βιοδιασπώμενο.
Βιοδιάσπαση - Ο ρόλος των μικροοργανισμών
Τι είναι η βιοδιάσπαση;
Η βιοδιάσπαση είναι ένα σύνολο βιολογικών διαδικασιών, όπως οι ζυμώσεις από μικροοργανισμούς, που οδηγούν σε αλλαγές στη χημική δομή ενός υλικού αλλά και σε αλλαγή των μηχανικών του ιδιοτήτων. Αν παρατηρήσετε ένα μήλο ή μια μπανανόφλουδα πεταμένη στη φύση για μερικές εβδομάδες θα δείτε ότι σαπίζει, και τελικά εξαφανίζεται. Τα πλαστικά όμως, λόγω της δομής και των ιδιοτήτων τους, δεν υπόκεινται σε βιοδιάσπαση.
Ένα πλαστικό μπουκάλι παραμένει για περίπου 450 χρόνια, ενώ ένα πλαστικό καλαμάκι χρειάζεται 200 χρόνια για να αποσυντεθεί!
Μικροπλαστικά
Τα πλαστικά στη θάλασσα, με την πάροδο του χρόνου, εκτίθενται στον ήλιο και στις αλλαγές της θερμοκρασίας και υφίστανται μηχανική αλλοίωση από τη δράση των κυμάτων και την τριβή με την άμμο. Έτσι, υποβαθμίζονται σε μικροπλαστικά, τα οποία είναι μικρά θραύσματα πλαστικού που δεν φαίνονται με γυμνό μάτι (< 5 mm). Σε αυτή τη μορφή το πλαστικό δύσκολα αφαιρείται από το περιβάλλον. Βρίσκονται παντού στον πλανήτη: από πολικές περιοχές έως τον ισημερινό, επιπλέουν στην επιφάνεια του νερού, είτε κατανέμονται κατά μήκος της στήλης του νερού ή και καταβυθίζονται στον πυθμένα των ωκεανών.
Το ταξίδι διαμέσου της τροφικής αλυσίδας
Πώς εισήχθησαν τα μικροπλαστικά στη θαλάσσια τροφική αλυσίδα; Καθώς τόνοι μικροπλαστικών υπάρχουν στις θάλασσες, οργανισμοί του πρωτογενούς τροφικού επιπέδου, όπως το ζωοπλαγκτόν, απορροφούν μικροπλαστικά. Αυτοί οι οργανισμοί αποτελούν βασική τροφή για πολλά ψάρια και θαλάσσια είδη θηλαστικών, όπως σολομό και φάλαινες. Επιπλέον, είδη δίθυρων μαλακίων, όπως τα μύδια, τρέφονται με διήθηση του νερού και έτσι πολύ εύκολα λαμβάνουν μικροπλαστικά μαζί με την τροφή τους. Με αυτά τρέφονται μεγαλύτερα ψάρια και θαλασσοπούλια, αλλά και ο άνθρωπος. Έτσι τα μικροπλαστικά ταξιδεύουν δεκάδες χιλιόμετρα και «ανταλλάσσονται» μεταξύ διαφόρων ειδών ζώων και κατ’ επέκταση μεταξύ οικοσυστημάτων. Έρευνες έχουν καταγράψει την παρουσία μικροπλαστικών σε οργανισμούς εμπορικής αξίας όπως αστακούς, γαρίδες, εκτρεφόμενα δίθυρα και διάφορα είδη ψαριών (σαρδέλα, τόνος, μπακαλιάρος κ.α.), και έχουν δείξει ότι μπορούν να εισέρχονται στο ανθρώπινο σώμα και να συσσωρεύονται σε διάφορους ιστούς και όργανα. Για αυτό...
Ο σύγχρονος άνθρωπος τρώει το πλαστικό που πετάει.
Ήξερες ότι…
Παράγουμε περισσότερα από 300 εκατομμύρια τόνους πλαστικού κάθε χρόνο, το 50% των οποίων είναι μίας χρήσης - χρησιμοποιούνται για λίγα μόνο λεπτά και έπειτα απορρίπτονται, αλλά θα παραμείνουν στον πλανήτη για μερικές εκατοντάδες χρόνια…
Μικροπλαστικά υπάρχουν σε καλλυντικά σκευάσματα που χρησιμοποιούνται για απολέπιση, σαμπουάν, συνθετικά υφάσματα και ρούχα. Αυτά, επίσης, εισάγονται στη θάλασσα μέσω της απορροής του νερού.
Πολλοί οργανισμοί από βακτήρια, φύκη έως και ερπετά χρησιμοποιούν τα επιπλέοντα πλαστικά ως πλωτά μέσα μεταφοράς - έτσι αυξάνεται ο κίνδυνος εισβολής ξένων ή/και παθογόνων ειδών σε διαφορετικές περιοχές.
Για περισσότερες πληροφορίες:
Avio, C.G., et al., Plastics and microplastics in the oceans: From emerging pollutants to emerged threat, Marine Environmental Research (2016), http://dx.doi.org/10.1016/j.marenvres.2016.05.012
Desforges, J.W., Galbraith, M. & Ross, P.S. Ingestion of Microplastics by Zooplankton in the Northeast Pacific Ocean. Arch Environ Contam Toxicol 69, 320–330 (2015). https://doi.org/10.1007/s00244-015-0172-5
Micro- and nanoplastics detectable in human tissues, Presented at the American Chemical Society Fall 2020 Virtual Meeting & Expo, Aug. 17, 2020.