Το μεγαλείο του να προσφέρεις... αίμα
της Χριστίνας Γκουντέλου
Για να δώσει κανείς αίμα χρειάζεται 2 πράγματα. Λίγο χρόνο και μεγάλη καρδιά! Έρευνες έχουν δείξει ότι ενώ το 75% του πληθυσμού μπορεί κάποια στιγμή της ζωής του να χρειαστεί μετάγγιση αίματος, μόνο ένα μικρό ποσοστό, περίπου 1,5%, είναι αιμοδότες. Σκέψου όμως πως με μία μόνο αιμοδοσία, με ένα μόνο τσίμπημα, μπορείς να σώσεις τρεις ζωές, χωρίς να σου κοστίσει τίποτα.
Τι είναι το αίμα;
Το αίμα είναι ένα σωματικό υγρό, σε ανθρώπους και άλλα ζώα, που παρέχει απαραίτητες ουσίες στα κύτταρα, όπως θρεπτικά συστατικά και οξυγόνο, και που μεταφέρει μεταβολικά απόβλητα έξω από αυτά. Κυκλοφορεί σε ολόκληρο το σώμα μέσω των αιμοφόρων αγγείων, με την καρδιά να παίζει τον ρόλο της “αντλίας” και χωρίς αυτό το σώμα δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει.
Το αίμα είναι ένα αρκετά πολύπλοκο όργανο/ιστός που αποτελείται από ένα υγρό μέρος και διάφορα είδη κυττάρων. Στο σύνολο του αποτελείται από τέσσερα συστατικά -ερυθρά αιμοσφαίρια, λευκά αιμοσφαίρια, πλάσμα και αιμοπετάλια- κάθε ένα από τα οποία επιτελεί διαφορετική λειτουργία.
Τα ερυθρά αιμοσφαίρια μεταφέρουν οξυγόνο και διοξείδιο του άνθρακα μεταξύ των ιστών του σώματος και των πνευμόνων,
Tα λευκά αιμοσφαίρια αποτελούν τους “στρατιώτες” του οργανισμού και είναι υπεύθυνα για την άμυνα (επιτίθενται και σκοτώνουν μικρόβια, ιούς και άλλους εισβολείς),
Το πλάσμα, από την άλλη, είναι το υγρό συστατικό του αίματος και περιέχει θρεπτικά συστατικά και πρωτεΐνες, ενώ τέλος,
Τα αιμοπετάλια χρησιμεύουν για την πήξη του αίματος.
Τι ομάδα είσαι;
«Τι ομάδα είσαι;» Η κλασική ερώτηση που κάναμε σε όλα τα παιδάκια στο δημοτικό. Από που προκύπτει όμως αυτή η “ομάδα” στην οποία ανήκεις; ...και δεν αναφέρομαι στο ποδόσφαιρο. Οι ομάδες αίματος διαχωρίζονται με βάση το σύστημα ΑΒΟ σε Α, Β, ΑΒ ή Ο. Αυτές οι τέσσερις κύριες ομάδες διαχωρίζονται περαιτέρω με βάση το σύστημα ρέζους (Rh), σε Rh θετικό(+) ή Rh αρνητικό(-). Έτσι λοιπόν κάθε άνθρωπος ανήκει σε μία από τις οκτώ ομάδες αίματος: O-, O+, B-, B+, A-, A+, AB- ή AB+.
Science fact
Η πιο συχνή ομάδα αίματος είναι η O+ και η σπανιότερη η AB-.
Τι είναι όμως αυτά τα A, B που αναφέραμε; Είναι αντιγόνα, δηλαδή πρωτεΐνες που βρίσκονται στην επιφάνεια των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Θα μπορούσαμε να πούμε πως τα αντιγόνα αυτά είναι κάτι σαν “ταυτότητες” των ερυθρών κυττάρων που φέρουν μαζί τους. Παράλληλα, όμως ξέρουμε ότι κατά την αιμοδοσία μόνο συγκεκριμένοι συνδυασμοί ομάδων επιτρέπονται και ο λόγος είναι τα αντισώματα. Τα αντισώματα είναι επίσης πρωτεΐνες, που βρίσκονται στο πλάσμα και είναι μέρος της άμυνας του σώματός μας. Αναγνωρίζουν “ξένες” ουσίες και συστατικά, όπως μικρόβια, και προειδοποιούν το ανοσοποιητικό μας σύστημα, το οποίο με τη σειρά του τις καταστρέφει.
Οι 4 κύριες ομάδες αίματος που ορίζονται από το σύστημα ABO είναι οι εξής:
ομάδα αίματος Α : έχει αντιγόνα Α στα ερυθρά αιμοσφαίρια με αντι-Β αντισώματα στο πλάσμα
ομάδα αίματος Β : έχει αντιγόνα Β στα ερυθρά αιμοσφαίρια με αντισώματα αντι-Α στο πλάσμα
ομάδα αίματος Ο : δεν έχει αντιγόνα, αλλά έχει αντισώματα αντι-Α και αντι-Β στο πλάσμα
ομάδα αίματος ΑΒ : έχει και τα δύο αντιγόνα Α και Β, αλλά δεν έχει αντισώματα στο πλάσμα
Τα ερυθρά αιμοσφαίρια μερικές φορές φέρουν και ένα άλλο αντιγόνο, γνωστό ως RhD αντιγόνο. Εάν υπάρχει, η ομάδα αίματος είναι θετική σε RhD και χαρακτηρίζεται ως Rh θετικό(+), ενώ εάν απουσιάζει, η ομάδα αίματος είναι αρνητική σε RhD και χαρακτηρίζεται ως Rh αρνητικό(-).
Αιμοδοσία: διαδικασία συγκεκριμένων “συνδυασμών”
Κατά την αιμοδοσία, η λήψη αίματος από λάθος ομάδα ABO μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές μέχρι και θάνατο. Για παράδειγμα, εάν ένας ασθενής με ομάδα αίματος Β πάρει αίμα ομάδας Α, τα αντι-Α αντισώματα που έχει στο πλάσμα του θα «επιτεθούν» στα ερυθρά της ομάδας Α.
Η 14η Ιουνίου έχει οριστεί ως Παγκόσμια Ημέρα του Εθελοντή Αιμοδότη με στόχο να εξαλείψει την προκατάληψη, το φόβο και την άγνοια γύρω από την αιμοδοσία και να «μεταγγίσει» την ιδέα του αλτρουισμού. Η ημερομηνία είναι συμβολική καθώς στις 14 Ιουνίου του 1868 γεννήθηκε ο νομπελίστας Karl Landsteiner, ο οποίος ανακάλυψε τις ομάδες αίματος και τα ρέζους (Rh).
Science Fact
... όσοι έχουν ομάδα αίματος Ο θεωρούνται “πανδότες”, δηλαδή μπορούν να δώσουν αίμα σε οποιονδήποτε ασθενή ανεξαρτήτως ομάδας, ενώ όσοι έχουν ομάδα αίματος ΑΒ είναι γνωστοί ως “πανδέκτες”, δηλαδή μπορούν να πάρουν αίμα από όλες τις ομάδες.
Ποιος μπορεί να δώσει αίμα;
Για να δώσει κάποιος αίμα πρέπει να είναι μεταξύ 18 και 65 ετών, να ζυγίζει πάνω από 50kg, να είναι υγιής, να έχει ασφαλή τρόπο ζωής και το βασικότερο, να είναι αποφασισμένος να βοηθήσει τους συνανθρώπους του.
Ωστόσο, παρά τις καλύτερες προθέσεις που μπορεί να έχει κάποιος, δυστυχώς υπάρχουν καταστάσεις που δεν επιτρέπουν την προσφορά αίματος για κάποιο χρονικό διάστημα. Τέτοια παραδείγματα είναι η ύπαρξη κάποιας λοίμωξης (έστω και απλό κρυολόγημα!), η λήψη αντιβιοτικών, εάν έχει ή πρόκειται να χειρουργηθεί ο δότης, η εγκυμοσύνη ή το χρονικό διάστημα μετά τη γέννα είναι μικρό, η υποψία για κάποιο σεξουαλικά μεταδιδόμενο νόσημα, κάποιο πρόσφατο τατουάζ ή piercing κ.α. Επίσης, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η λήψη φαρμακευτικής αγωγής και η φύση του φαρμάκου που έχει συνταγογραφηθεί και τα επίπεδα του αιματοκρίτη. Γίνονται δεκτοί άνδρες με αιματοκρίτη Ht ≥ 41% και γυναίκες με Ht ≥ 38 %.
Fun fact
Εάν έχει κάποιο πρόσφατο τατουάζ ή piercing, θα μπορείς να προσφέρεις αίμα μετά από 3-4 μήνες. Και ο λόγος είναι ότι με τέτοιες διαδικασίες, εάν δεν πληρούνται τα πρότυπα υγιεινής, υπάρχει πιθανότητα προσβολής από κάποιον ιό π.χ. ηπατίτιδα ή AIDS.
Ποιά είναι η διαδικασία της αιμοδοσίας;
Μπορεί η ιδέα του να προσφέρεις αίμα να σε φοβίζει, όμως δεν είναι τόσο τρομακτική εμπειρία όσο νομίζεις.
Πριν πας να δώσεις αίμα, φρόντισε να έχεις φάει ένα ελαφρύ γεύμα 3 με 4 ώρες πριν και να καταναλώνεις πολλά υγρά.
Μόλις φτάσεις στην αίθουσα αναμονής και συμπληρώσεις το ερωτηματολόγιο του αιμοδότη θα ελέγξουν την αιμοσφαιρίνη, την πίεση και τις σφίξεις σου και μπορεί να ερωτηθείς μερικά πράγματα που αφορούν το ιατρικό ιστορικό σου.
Εάν είναι όλα καλά θα ξεκινήσει η διαδικασία της αιμοδοσίας. Θα χαλαρώσεις για 10 λεπτά και σε αυτόν τον χρόνο θα δώσεις περίπου 450 ml αίμα. Αν σου φαίνεται πολύ, πίστεψέ με δεν είναι!
Μετά την αιμοδοσία όμως δεν θα πρέπει να βιαστείς! Θα σου προσφέρουν πορτοκαλάδα και κάτι να φας και μπορείς να φύγεις μόνος όταν αισθανθείς τελείως καλά. Και όχι δεν το κάνουν από ευγένεια! Ο οργανισμός χρειάζεται να αναπληρώσει τα υγρά που έχασε και με ένα αλμυρό σνακ να ανεβάσουμε την πίεση ώστε να αποφύγουμε την υπόταση. Μέσα στην υπόλοιπη ημέρα θα πρέπει να προσέχεις και μπορείς να προσφέρεις αίμα, ξανά, μετά από τρεις με τέσσερις μήνες.
Science Fact
... Έχουμε περίπου 4,7 λίτρα αίματος, που αποτελεί το 8% του σωματικού μας βάρους. Μετά την αιμοδοσίας, το σώμα μας έχει την εκπληκτική ικανότητα να αναπληρώνει όλα τα κύτταρα και τα υγρά που έχουν χαθεί. Ο όγκος του αίματος (πλάσμα) αναπληρώνεται μέσα σε 24 ώρες, τα ερυθρά στις επόμενες 3-4 ημέρες κι ο σίδηρος μέσα σε 6-8 εβδομάδες.
Εάν θέλεις να εξοικειωθείς με τις ομάδες αίματος, σου προτείνω ένα διαδραστικό «παιχνίδι» του Ερυθρού Σταυρού, ακολουθώντας τον παρακάτω σύνδεσμο. Και εάν, έστω και λίγο, σε ευαισθητοποίησα για το θέμα της αιμοδοσίας, σε παροτρύνω να απευθυνθείς στο σύλλογο εθελοντών αιμοδοτών της περιοχής σου και στο Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α), όπου θα σου λύσουν όλες τις απορίες/ερωτήσεις. Υπάρχει μεγαλύτερο δώρο από το να χαρίζεις ζωή;
Τι να θυμάσαι:
Το αίμα αποτελείται από τέσσερα συστατικά: ερυθρά αιμοσφαίρια, λευκά αιμοσφαίρια, πλάσμα και αιμοπετάλια.
Το σύστημα ABO χωρίζει τις ομάδες αίματος ανάλογα με τα αντιγόνα -Α και Β- που φέρουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια στην επιφάνειά τους. Το σύστημα ρέζους (Rh) διαχωρίζει περαιτέρω αυτές τις ομάδες σε Rh θετικό(+) ή αρνητικό(-).
Εάν είσαι μεταξύ 18 και 65 ετών, ζυγίζεις πάνω από 50kg, είσαι υγιής και έχεις ασφαλή τρόπο ζωής μπορείς να δώσεις. Ωστόσο, δυστυχώς, υπάρχουν και καταστάσεις που δεν επιτρέπουν την προσφορά αίματος για κάποιο χρονικό διάστημα.
Η διαδικασία της αιμοδοσίας δεν είναι τόσο τρομακτική εμπειρία όσο νομίζεις. Σκέψου πως με ένα μόνο τσιμπηματάκι, μπορείς να σώσεις τρεις ζωές!
Για περισσότερες πληροφορίες:
1. Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας (Ε.ΚΕ.Α) (https://ekea.gr/)
2. Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Εθελοντών Αιμοδοτών (Π.Ο.Σ.Ε.Α) (http://posea.gr/)
3. World Blood Donor Day | World Health Organization
(https://www.who.int/campaigns/world-blood-donor-day/2020)
4. Blood groups | National Health Service (https://www.nhs.uk/conditions/blood-groups/)
Λίγα λόγια για την Χριστίνα Γκουντέλου...
"Γειά σας! Ονομάζομαι Χριστίνα Γκουντέλου και είμαι απόφοιτος του τμήματος Βιολογικών
Εφαρμογών και Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Η βιολογία ήταν
ανέκαθεν η μεγάλη μου αγάπη. Μια επιστήμη αχανής, που συνδέονται όλα μεταξύ
τους και που χωρίς αυτή δεν θα γνωρίζαμε τίποτα για την ύπαρξή μας...
Ξεκινώντας τώρα τα επαγγελματικά μου βήματα, θέλω να ακολουθήσω τον τομέα της
ιατρικής βιολογίας. Η σύνδεση ασθενειών και μικροοργανισμών μου κεντρίζει το
ενδιαφέρον και με αυτό θα ασχοληθώ και στην πρακτική μου. Ωστόσο, δεν κρύβω ότι ο κρυφός μου πόθος είναι να ασχοληθώ με την έρευνα στον τομέα του καρκίνου. Θα δούμε όμως πως τα φέρνει η ζωή!
Στον ελεύθερό μου χρόνο, μου αρέσει να ασχολούμαι με τη φωτογραφία και το χορό."