Τα καρναβάλια των ζώων!
Έγινε ενημέρωση: 7 Απρ 2021
της Παναγιώτας Σαντίκου
Κατέφτασε η περίοδος των αγαπημένων μας Αποκριών! Ένα έθιμο που είναι συνδεδεμένο με το γλέντι, την ψυχαγωγία και τα πειράγματα. Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που σκέφτεστε όταν πλησιάζουν οι Απόκριες; Μα και φυσικά, ποια μεταμφίεση θα διαλέξετε όταν βγείτε έξω να ξεφαντώσετε με την παρέα σας. Και μπορεί φέτος τα πράγματα να είναι λίγο διαφορετικά, η φύση όμως έχει διατηρήσει τους ρυθμούς της. Τι συμβαίνει όμως με τις «μεταμφιέσεις» του υπόλοιπου ζωικού βασιλείου; Ας ρίξουμε μια ματιά στα ζώα-μασκαράδες!
Ο άνθρωπος δεν μεταμφιέζεται μόνο στα καρναβάλια. Όλοι μας έχουμε ακούσει για τη στρατιωτική παραλλαγή που κάνει «αόρατους» τους στρατιώτες στο πεδίο της μάχης. Αλλά και για να πάμε και στα πιο καθημερινά, η συνήθεια του καλλωπισμού μέσω του μακιγιάζ αποτελεί κι αυτή μια μορφή «μεταμφίεσης». Όπως αυτές οι τρεις περιπτώσεις δεν είναι ίδιες στον άνθρωπο και εξυπηρετούν διαφορετικό σκοπό, έτσι αντίστοιχα, και στα ζώα ανάλογα τη συνθήκη που συναντάμε τη μεταμφίεσή τους, μπορούμε να διακρίνουμε 3 στρατηγικές μίμησης.
1) Μίμηση
Καταρχάς, πρέπει να ειπωθεί ότι πολλοί οργανισμοί – και όχι μόνο τα ζώα – φαίνεται να μιμούνται άψυχα αντικείμενα ή άλλους οργανισμούς προκειμένου να προστατευτούν από τους θηρευτές τους. Αυτό το φαινόμενο έχει παρατηρηθεί από πολλούς ερευνητές/ βιολόγους οι οποίοι ονόμασαν αυτή τη συμπεριφορά Μίμηση. Η Bατεσιανή μίμηση αποτελεί μία από τις πολύ καλά μελετημένες και διαδεδομένες μορφές μίμησης.
Ας δούμε ένα παράδειγμα αμυντικού μιμητισμού...
Τον μηχανισμό αυτό έχουν υιοθετήσει συνήθως ζώα που έχουν αρκετούς θηρευτές, καθώς είναι αναγκαίο να τους αποφύγουν ώστε να επιβιώσουν. Μία μερίδα ζώων, που έχουν δηλητήριο και είναι επικίνδυνα, αναπτύσσουν «προειδοποιητικά» χαρακτηριστικά, όπως φανταχτερό χρωματισμό και απειλητικούς ήχους. Με αυτό τον τρόπο, τα υπόλοιπα ζώα αποθαρρύνονται από το να τα πειράξουν και να τα καταναλώσουν. Οι επιστήμονες ονόμασαν το φαινόμενο aposematism (αποσηματισμό). Στη Βατεσιανή μίμηση, ο μιμητικός οργανισμός, που είναι βρώσιμος και ακίνδυνος, αντιγράφει την εξωτερική, συνήθως χρωματική, μορφολογία του βλαβερού και άγευστου ζώου για να εκδιώξει τους εχθρούς του. Ένας θηρευτής που μπορεί να μαθαίνει, θα αποφύγει να καταναλώσει ένα ζώο που «ακολουθεί» δύσγευστο πρότυπο.
Ένα τέτοιο πολύ συχνό παράδειγμα είναι, του δηλητηριώδους coral snake (Micrurus sp.) και του μιμητικού του, φυσικά χωρίς δηλητήριο Scarlet kingsnake (Lampropeltis sp.)
Για την ασφάλεια τους, στις Ηνωμένες Πολιτείες εφεύραν ένα ποιηματάκι για ξεχωρίζουν ποιο είναι το βλαβερό... “red-touch-black, venom-lack ; red-touch-yellow kill a fellow” που σημαίνει ότι αν το κόκκινο είναι ακριβώς δίπλα στο μαύρο, δεν υπάρχει δηλητήριο! Όμως, αν το κόκκινο ακουμπάει το κίτρινο... Καλύτερα να μην το πλησιάσεις.
Στα αριστερά παρατηρούμε το δηλητηριώδες φίδι coral snake (Micrurus sp.) που αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση από πάρα πολλά είδη φιδιών και στα δεξιά το μεταμφιεσμένο μας scarlet kingsnake (Lampropeltis elapsoides).
2) Crypsis (ή αλλιώς καμουφλάζ)
H crypsis είναι η ικανότητα του ζώου να αποφεύγει την ανίχνευση από τους θηρευτές του μέσω του καμουφλάζ, την υπόγεια ζωή και… τον μιμητισμό! Χρησιμοποιεί οπτικούς, οσφρητικούς (με φερομόνες) και ακουστικούς μηχανισμούς.
Ένα από τα πιο γνωστά ζώα που χρησιμοποιεί αυτόν τον μηχανισμό, είναι ο χαμαιλέοντας, ένα ερπετό που ανήκει στην οικογένεια Chamaeleonidae και υπάρχουν πάνω από 165 είδη. Παρά τη διασημότητα του, ορισμένα μόνο είδη έχουν τη δυνατότητα να αλλάζουν χρώμα. Οι περισσότεροι χαμαιλέοντες αλλάζουν χρώμα από καφέ σε πράσινο και το αντίστροφο, αλλά μερικοί μπορούν να μετατραπούν σε σχεδόν οποιοδήποτε χρώμα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Furcifer pardalis. Μια αλλαγή μπορεί να συμβεί μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Σοκαριστικό και όμως αληθινό… Οι χαμαιλέοντες δεν αλλάζουν χρώμα για να «εξαφανιστούν στο φόντο», παρά την ευρεία αντίληψη που επικρατεί ότι οι χαμαιλέοντες είναι οι κορυφαίοι «παίκτες κρυφτού». Ο πραγματικός λόγος που αλλάζουν χρώμα είναι για να ξεχωρίζουν και να προειδοποιούν τους άλλους χαμαιλέοντες για τον κίνδυνο. Μα τι αλτρουιστές! Βεβαία υπάρχουν περισσότεροι λόγοι που μπορεί να αλλάξουν χρώμα, όπως η απόκριση στη θερμοκρασία. Τέλος, χρησιμοποιούν αυτό το «ταλέντο» κατά την περίοδο αναπαραγωγής τους!
Ο χαμαιλέοντας της φωτογραφίας είναι ο Palleon nasus, που είναι ενδημικός της Μαδαγασκάρης. Ο χαμαιλέοντας αυτός, έχει τη μεταμφίεση ενός καφέ φύλλου ως καμουφλάζ. Τι λες, εσύ θα ντυνόσουν φύλλο για τις Απόκριες;
Fun Fact Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο είδη χαμαιλέοντα οι Chamaeleo chamaeleon (γνωστός και ως Μεσογειακός) και Chamaeleo africanus (ο Αφρικανικός). Ο Μεσογειακός βρίσκεται στο νησί της Σάμου, ενώ ο Αφρικανικός παρατηρείται μόνο στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο, όπου πιθανόν να εισήχθη από τον άνθρωπο κατά τους ιστορικούς χρόνους.
3) Μεταμφίεση
Μερικοί διακρίνουν μία στρατηγική ως “masquerade” (μεταμφίεση), η κατηγορία καμουφλάζ οπού οι οργανισμοί μιμούνται συγκεκριμένα αντικείμενα και δεν γίνονται «ένα με το φόντο». Άλλοι δεν την ξεχωρίζουν από το crypsis. Συνεπώς, η ταξινόμηση αυτής της οπτικής κατάστασης είναι αμφιλεγόμενη. Γιατί η μεταμφίεση είναι ξεχωριστή;
Στη μεταμφίεση τα ζώα-θηράματα φέρουν μια παράξενη ομοιότητα με μη βρώσιμα και συχνά άψυχα αντικείμενα που βρίσκονται στο τοπικό τους περιβάλλον, όπως κλαδιά ή πέτρες. Έτσι αποθαρρύνονται τα αρπακτικά από το να τα πλησιάσουν. Για παράδειγμα η προνύμφη του εντόμου Selenia dentaria μεταμφιέζεται ως ένα κλαδί. Σύμφωνα με τον Endler, έναν εξελικτικό βιολόγο, η μεταμφίεση διαφέρει διότι δεν έχει αντίκτυπο στη δημογραφία ή στην εξέλιξη του είδους, σε αντίθεση με τη μίμηση.
Fun Fact
Τα γυμνοβράγχια, δηλαδή τα µαλάκια που έχουν ένα υποτυπώδες ή καθόλου όστρακο, γνωστά και ως «κλόουν» της θάλασσας, μπορούν να αλλάξουν το χρώμα τους τρώγοντας διαφορετικές τροφές!
Και μιας που μιλάμε για γυμνοβράγχια, δεν μπορούσα να αντισταθώ και να μην αναφέρω το Jorunna parva ή αλλιώς «θαλάσσιο λαγουδάκι». Μα πόσο χαριτωμένο είναι;
Και αφού καρναβάλια και πλάκες πάνε χεράκι-χεράκι, για το χιουμοριστικό της υπόθεσης ας δούμε ένα ζώο που θυμίζει, πολύ(!), μία διασημότητα!
Μία γάτα Τσάρλι Τσάπλιν!
Τι να θυμάσαι...
Στο ζωικό βασίλειο παρατηρούμε ανεπανάληπτα παραδείγματα μιμητισμού και «μεταμφίεσης».
Κάθε ζώο, χρησιμοποιεί διαφορετικό μηχανισμό ανάλογα τον σκοπό του. O σκοπός μπορεί να είναι η άμυνα, η προειδοποίηση και ακόμα... και το ζευγάρωμα.
Ο αποσηματισμός είναι η τεχνική που χρησιμοποιεί ένα «άκακο» ζώο, για να μιμηθεί έναν «δυνατότερο» παίκτη και να φοβίσει τους εχθρούς του, όπως για παράδειγμα κάποια μη βλαβερά φίδια που μιμούνται τα χρώματα των δηλητηριωδών φιδιών.
Για περισσότερες πληροφορίες:
JOHN SKELHORN, HANNAH M. ROWLAND, GRAEME D. RUXTON, The evolution and ecology of masquerade, Biological Journal of the Linnean Society, Volume 99, Issue 1, January 2010, Pages 1–8, https://doi.org/10.1111/j.1095-8312.2009.01347.x
MICHAEL D. BREED, JANICE MOORE, Chapter 10 - Self-Defense, Animal Behavior (Second Edition) Pages 325 – 355, https://doi.org/10.1016/B978-0-12-801532-2.00010-6
Chameleons’ Craziest Color Changes Aren’t for Camouflage, https://www.nationalgeographic.com/
How the Kingsnake Is Still Fooling Predators into Thinking It’s Venomous pbs.org
Dimaki M, Chondropoulos B, Legakis A, Valakos E, Vergetopoulos M. New data on the distribution and population density of the African Chameleon, Chamaeleo africanus and the Common Chameleon, Chamaeleo chamaeleon in Greece. Hyla. 2015;1:36-43.
Μήπως διαβάζοντας το άρθρο σου δημιουργήθηκαν περισσότερες απορίες;
Μη διστάσεις να επικοινωνήσεις μαζί μας στο email μας ή μέσω dm στο Instagram και στο Facebook.
Λίγα λόγια για την Παναγιώτα Σαντίκου...
"Γεια σας! Ονομάζομαι Παναγιώτα Σαντίκου και είμαι προπτυχιακή φοιτήτρια στο τμήμα Βιολογίας του ΕΚΠΑ. Η αγάπη μου για τη Βιολογία ξεκίνησε από το Λύκειο, καθώς με ενθουσίαζε η αναζήτηση και η ερμηνεία των βιολογικών φαινομένων. Η αγάπη μου για την επιστήμη ολοένα και μεγάλωνε κι έτσι, συνέχισα την πορεία μου ως βιολόγος. Η κλίση μου είναι κυρίως προς τη Ζωολογία, την Οικολογία, την Ανθρωπολογία και φυσικά την Εξέλιξη. Εξάλλου όπως έχει πει και ο T.Dobzhansky «Τίποτε στη Βιολογία δεν έχει νόημα, παρά υπό το φως της Εξέλιξης». Μέσα από τα ΒιοΛόγια θέλω να πλησιάσω την επιστήμη, να μάθω καινούργια πράγματα από συναδέλφους μου και να ασχοληθώ με τη συγγραφή. Μου αρέσει να χορεύω Λάτιν και commercial, απολαμβάνω τις τέχνες και την παρέα της οικογένειας και των φίλων μου."