Περί θερμίδων και απώλειας βάρους
της Δήμητρας Δεμερτζή
Θερμίδα: ουσιαστικό· μια μονάδα μέτρησης· μία λέξη, η οποία κυβερνά τη σύγχρονη κοινωνία. Όλοι μας γνωρίζουμε περί τίνος πρόκειται. Από ένα περιστασιακό βασάνισμα, μέχρι την ψυχωτική καταμέτρηση των πολλαπλάσιών της, η θερμίδα μπορεί να υποτάξει και την πιο απείθαρχη και ελεύθερη προσωπικότητα. Άσχετα με το γεγονός, πως, έχει μετατραπεί σε όπλο υπέρ άπιαστων προτύπων, ουτοπικών ή μη, (βλ. Summer body και άλλα τέτοια “επίκαιρα” moto), η θερμίδα από τη φύση της είναι μια έννοια με ουδέτερη σημασία, καθώς, όπως προείπαμε, αποτελεί απλά μια μονάδα μέτρησης της ενέργειας.
Συγκεκριμένα, με τον ευρύτερα χρησιμοποιούμενο όρο της, η θερμίδα μετράει τη θεωρητική ποσότητα ενέργειας που παράγεται στον οργανισμό μας, για μια δεδομένη ποσότητα φαγητού. Όπως συζητήσαμε και στο άρθρο Ο «καταλύτης» της ζωής, η ενέργεια που παράγεται από την κατανάλωση της τροφής, διαβιβάζεται μέσω του ενεργειακού νομίσματος ΑΤΡ, για να αξιοποιηθεί σε άλλες ενεργοβόρες διαδικασίες που οφείλει να επιτελέσει το σώμα, όπως η κίνηση και η σκέψη.
Ευρέως γνωστό είναι και το γεγονός, πως, η διατήρηση σταθερής μάζας σώματος οφείλεται σε μια «αλληλοεξουδετέρωση» της ποσότητας θερμίδων που προσλαμβάνουμε καθημερινά από την κατανάλωση τροφής, με την ποσότητα θερμίδων που καίμε κατά τη διάρκεια της μέρας. Αν οι θερμίδες που καταναλώνουμε είναι περισσότερες από αυτές που χρειαζόμαστε, για να λειτουργήσει ο οργανισμός σε φυσιολογικούς ρυθμούς, τότε το βάρος μας αυξάνεται. Αν οι θερμίδες είναι λιγότερες από αυτές που καίμε, τότε το βάρος μας μειώνεται.
Μία παραδοσιακή προσέγγιση απώλειας βάρους
Ως περιορισμός θερμίδων χαρακτηρίζεται η μείωση της προσληφθείσας ενέργειας, σε επίπεδα κάτω από αυτά που απαιτούνται για τη διατήρηση του σωματικού μας βάρους, με ταυτόχρονη διατήρηση των επιπέδων των απαραίτητων για τον οργανισμό μας συστατικών (π.χ. βιταμίνες, ιχνοστοιχεία κ.λπ.). Με άλλα λόγια, ο περιορισμός θερμίδων αφορά τη μείωση της ποσότητας θερμίδων που καταναλώνουμε, χωρίς την επίτευξη υποσιτισμού. Οπότε, όταν βάζουμε τον εαυτό μας στη διαδικασία δίαιτας και στον περιορισμό θερμίδων, θα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί με τις ισορροπίες αυτές. Στόχος μας θα πρέπει αν είναι το να παραμείνουμε υγιείς, χωρίς να βλάπτουμε τον οργανισμό μας.
Science fact
Μια ισορροπημένη διατροφή, με διατήρηση των κατάλληλων αναλογιών μεταξύ πρόσληψης και κατανάλωσης θερμίδων, φαίνεται να συνδέεται με την καθυστέρηση της γήρανσης και την ενίσχυση της υγείας έναντι χρόνιων, σχετιζόμενων με την ηλικία, ασθενειών.
Όχι, οι διαρκείς “δίαιτες” δεν είναι αποτελεσματικές
Η παραδοσιακή προσέγγιση απώλειας βάρους, όμως, με το διαρκή, σταθερό περιορισμό θερμίδων, ύστερα από ορισμένο χρονικό διάστημα, παύει να είναι αποτελεσματική. Αυτό γίνεται, διότι, σε κάθε απόπειρα αλλαγής των διατροφικών μας συνηθειών, ο μεταβολισμός μας προσαρμόζεται. Τι είναι, όμως, ο μεταβολισμός; Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο μεταβολισμός είναι κάτι “ζωντανό”, γιατί πρακτικά αποτελεί το σύνολο των αντιδράσεων που πραγματοποιούνται εντός των κυττάρων όλων των ζωντανών οργανισμών. Και από τη στιγμή που είναι κάτι ζωντανό, είναι και κάτι δυναμικό!
Ανάλογα με την τροφή που καταναλώνουμε και την πρώτη ύλη που δίνουμε στον μεταβολισμό μας να διαχειριστεί, αυτός “κάνει το κουμάντο του” για να τα βγάλει εις πέρας και προσαρμόζεται. Για να το κατανοήσουμε καλύτερα αυτό το φαινόμενο, μπορούμε να φέρουμε στο μυαλό μας έναν μαραθωνοδρόμο. Στην αρχή του αγώνα, όπου έχει όλη του την ενέργεια, τρέχει με έναν καλό, σταθερό ρυθμό. Όσο όμως περνάει ο χρόνος και τα επίπεδα ενέργειάς του μειώνονται, αρχίζει να μειώνει το ρυθμό του, για να μπορέσει να τερματίσει.
Έτσι και ο μεταβολισμός, όταν δεν τον τροφοδοτήσουμε με ενέργεια - σε λυτά ελληνικά, όταν δεν φάμε - για μεγάλα χρονικά διαστήματα, μειώνεται, για να μπορέσουμε ακριβώς να επιβιώσουμε. Αλλιώς, δε θα μπορούσαμε να επιζήσουμε για τόσο μεγάλα διαστήματα χωρίς τροφή. Αυτή τη μοναδική ικανότητα προσαρμογής του μεταβολισμού σε συνθήκες ασιτίας θα την αναλύσουμε σε μελλοντικό άρθρο.
Πρακτικά, από τη στιγμή που ο οργανισμός μας λαμβάνει λιγότερες από τις απαιτούμενες θερμίδες, δηλαδή μικρότερα ποσά ενέργειας από αυτά που χρειάζεται, συνηθίζει να λειτουργεί με αυτό το ενεργειακό έλλειμμα, μέσω πολύπλοκων, μερικώς εξερευνημένων μηχανισμών.
Science fact
Σε βάθος χρόνου, η μειωμένη πρόσληψη ενέργειας συνεπάγεται μείωση του μεταβολικού ρυθμού και, εν τέλει, πλήρη κάλυψη των σωματικών μας αναγκών με αποτέλεσμα το άτομο να μη χάνει βάρος.
Δίαιτες και ξερό ψωμί(;!)
Η αλήθεια είναι, ότι, στις μέρες μας, δύσκολα θα κοιτάξουμε το σώμα μας με αντικειμενικότητα. Και με τη λέξη αντικειμενικότητα, στην παρούσα περίπτωση εννοείται η υγεία και η καλύτερη δυνατή φυσική κατάσταση. Αν το σώμα μας μπορεί να θεωρηθεί ναός, τότε η τροφή που καταναλώνουμε αποτελεί τη θυσία που πραγματοποιούμε εν ώρα ανάγκης: δηλαδή, όταν πεινάμε!
Μπορεί οι διάφορες δίαιτες και το “ιδανικό” αποτέλεσμα που προσφέρει η επιτυχής ολοκλήρωσή τους να είναι θελκτικό· σίγουρα όμως, μπορούν να πάνε στραβά με ποικίλους τρόπους. Καλό είναι, να επιδιώκονται με την επίβλεψη κάποιου ειδικού ή με την παρέα πολλής αναζήτησης και εύρεσης επιστημονικά επικυρωμένων γνώσεων. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δε χρειάζεται να μας κυβερνάει η ιδέα της απώλειας βάρους.
Κλείνοντας…
Ο μεταβολισμός, η ομοιόσταση και οι μεταξύ τους σχέσεις, από την αίσθηση της γεύσης και της όσφρησης στην επιλογή τροφών, μέχρι την αποθήκευση λίπους, αποτελούν μια “σοφή” μηχανή καύσης, το σώμα μας. Ωστόσο, η διατροφή αποτελεί ένα θέμα που χαίρει άκρας ευαισθησίας και προσοχής, καθώς οι διατροφικές διαταραχές αποτελούν μια σύγχρονη μάστιγα, με ρίζες βαθιά στην κοινωνία και στην μετάδοση “προτύπων”. Σκοπός μας θα πρέπει να είναι ένας και πολύ συγκεκριμένος, να αγαπάμε την “μηχανή” μας, που τόσο μας προσέχει, προσπαθώντας να την διατηρήσουμε υγιή και ενεργή.
Τι να θυμάσαι
Η θερμίδα δεν είναι παρά μια μονάδα μέτρησης της ενέργειας.
Ο περιορισμός θερμίδων αφορά τη μείωση της ποσότητας θερμίδων που καταναλώνουμε, χωρίς την επίτευξη υποσιτισμού.
Η παραδοσιακή προσέγγιση απώλειας βάρους με το διαρκή, σταθερό περιορισμό θερμίδων, ύστερα από ορισμένο χρονικό διάστημα, παύει να είναι αποτελεσματική.
Αγαπάμε το σώμα μας και λέμε ναι στην υγεία!
Για περισσότερες πληροφορίες:
Dorling, J. L., Martin, C. K., & Redman, L. M. (2020). Calorie restriction for enhanced longevity: The role of novel dietary strategies in the present obesogenic environment. In Ageing Research Reviews (Vol. 64). Elsevier Ireland Ltd. https://doi.org/10.1016/j.arr.2020.101038
Most, J., & Redman, L. M. (2020). Impact of calorie restriction on energy metabolism in humans. In Experimental Gerontology (Vol. 133). Elsevier Inc. https://doi.org/10.1016/j.exger.2020.110875
Λίγα λόγια για την Δήμητρα Δεμερτζή...
"Γεια σε όλες και σε όλους! Ονομάζομαι Δεμερτζή Δήμητρα και είμαι χημικός, σχεδόν. Διανύω το τελευταίο έτος σπουδών μου, στο Τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, και είμαι ιδιαίτερα ενθουσιασμένη για τα επόμενα βήματά μου στον χώρο της επιστήμης. Μπορεί να αναρωτιέστε τι δουλειά έχει ένας χημικός εδώ, οπότε, επιτρέψτε μου να σας εξηγήσω· αν και με πολλές πτυχές και άλλες τόσες διακλαδώσεις, μπορούμε να περιγράψουμε ευκολότερα και ακριβέστερα την επιστήμη ως ένα φάσμα. Δηλαδή, μια συνέχεια επιστημονικών πεδίων, όπου δεν υπάρχουν διακριτά όρια. Αυτό το μη διακριτό όριο μεταξύ Χημείας και Βιολογίας γεμίζει η… Βιοχημεία! Μεγάλο πάθος.
Ευελπιστώ, πως, μέσα από το φαινομενικά ατέρμονο ταξίδι ανακάλυψης της πραγματικότητας, να καταφέρω να σας μεταδώσω τον ενθουσιασμό μου για τον μικρόκοσμο και πως αυτός λειτουργεί. Με μια περιήγηση στον μαγευτικό κόσμο της επιστήμης και της ανθρώπινης φύσης, να αποτελέσω αρωγός στο δικό σας ταξίδι κατανόησης τόσο φαινομένων της καθημερινότητας όσο και άλλων, παράξενων και ανεξήγητων – προς το παρόν."