Πανδημία ή Επιδημία;
Έγινε ενημέρωση: 11 Σεπ 2020
Το 2020 ίσως είναι η πιο ανατρεπτική χρονιά που έχουμε ζήσει μέχρι σήμερα. Ο λόγος; Ένας άγνωστος ως τώρα ιός ο SARS-Cov-2 (Κορονοϊός: Μια πρώτη γνωριμία), που έφερε τα πάνω κάτω στις ζωές μας.
Μαζί με την καραντίνα, και τα μέτρα ατομικής προστασίας (Κορονοϊός: Με ποιους μηχανισμούς μας προστατεύουν τα μέτρα πρόληψης;) η νέα κατάσταση έφερε στο προσκήνιο και δυο νέες λέξεις. Επιδημία και Πανδημία. Ποια όμως η διαφορά τους;
Σύμφωνα με το λεξικό:
επιδημία: εμφάνιση, σε μία περιοχή, ορισμένης αρρώστιας, συνήθ. μολυσματικής, η οποία γρήγορα προσβάλλει μεγάλο αριθμό ατόμων: ~ γρίπης / τύφου / χολέρας / πανούκλας.
πανδημία: επιδημία που εξαπλώνεται σε όλη την έκταση μιας χώρας ή περιοχής, που προσβάλλει το σύνολο του πληθυσμού της.
Συνεπώς, η διαφορά των δύο λέξεων βρίσκεται τόσο στον αριθμό των ατόμων που προσβάλλονται από μια ασθένεια όσο και στη γεωγραφική έκταση.
Στην περίπτωση του SARS-Cov-2, στις 11 Μαρτίου του 2020, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας επέλεξε να αποκαλέσει πανδημία την ασθένεια που προκαλεί, την COVID-19 (coronavirus disease 2019). Την περίοδο εκείνη η εξάπλωση του ιού ήταν ραγδαία, και τα μέτρα που είχαν ληφθεί για τον περιορισμό της ελάχιστα.
Είναι όμως αυτή η πρώτη επιδημία/πανδημία που αντιμετωπίζουμε στην ιστορία της ανθρωπότητας;
Όχι, δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία κρίση τέτοιου είδους που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα. Αυτό είναι ξεκάθαρο από τις ιστορικές καταγραφές.
Τα πρώτα στοιχεία για επιδημίες υπάρχουν καταγεγραμμένα ήδη από την παλαιά διαθήκη και την αρχαία Αθήνα. Ο λοιμός της Αθήνας, στη διάρκεια των πελοποννησιακών πολέμων, έμεινε καταγεγραμμένος στην ιστορία από τον Θουκυδίδη. Ωστόσο, σε αυτές τις περιπτώσεις οι επιστήμονες δεν μπορούν να γνωρίζουν ποιος παθογόνος μικροοργανισμός προκάλεσε την επιδημία, γιατί τα στοιχεία είναι πολύ περιορισμένα.
Από τον 2ο μΧ αιώνα και ύστερα, οι επιδημίες και οι πανδημίες καταγράφονταν πιο συχνά στα ιστορικά αρχεία (Εικόνα). Ο λοιμός των Αντωνίνων (Antonine Plague) πρωτοεμφανίστηκε το 165 μ.Χ. και μέχρι την υποχώρησή του το 180 μ.Χ. προκάλεσε τον θάνατο περίπου 5 εκατομμυρίων ανθρώπων.
Η Πανώλη του Ιουστινιανού (Plague of Justinian) εμφανίστηκε το 541-542 και έπληξε την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, καθώς και τις παραθαλάσσιες πόλεις της Μεσογείου. Το παθογόνο που προκάλεσε την πανδημία είναι η Yersinia pestis, και προκάλεσε το θάνατο 30 με 50 εκατομμυρίων ανθρώπων.
Μια από τις πιο γνωστές επιδημίες, είναι η επιδημία του Μαύρου Θανάτου (Black Death), που έπληξε των πληθυσμό της Ευρώπης τον Μεσαίωνα (1347-1351). Μέσα σε 4 χρόνια, η Yersinia pestis, που μεταδόθηκε μέσω των τσιμπημάτων από ψύλλους των αρουραίων, προκάλεσε τον θάνατο περίπου 200 εκατομμυρίων ανθρώπων.
Μεταξύ του Μεσαίωνα και σήμερα, διαθέτουμε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις καταγεγραμμένες επιδημίες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ήταν η επιδημία της Ευλογίας (Smallpox) το 1520, που στέρησε τη ζωή σε 56 εκατομμύρια ανθρώπους, καθώς και οι μεγάλοι λοιμοί (Great Plagues) του 17ου και 18ου αιώνα.
Στα μέσα του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου, εμφανίστηκε η Ισπανική Γρίπη (Spanish flu), μια πανδημία, καθώς για πρώτη φορά υπήρχε εξάπλωση ενός ιού σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η ινφλουέντζα ή Ισπανική Γρίπη, είχε 40 με 50 εκατομμύρια θύματα μέχρι και το 1918. Ωστόσο, πλέον παραμένει μόνο στην ιστορία.
Το 1981 εμφανίστηκε ένας νέος ιός, που προκάλεσε τρόμο στην επιστημονική κοινότητα, ο Human Immunodeficiency Virus (HIV). Από πρώτη του εμφάνιση μέχρι σήμερα ο HIV και το σύνδρομο επίκτητης ανοσοανεπάρκειας που προκαλεί έχουν στερήσει τη ζωή σε 25 με 35 εκατομμύρια ανθρώπους. Βέβαια η επιστημονική πρόοδος οδήγησε στην παρασκευή των αντιρετροϊκών φαρμάκων, που καθιστούν τον HIV πλέον μια χρόνια ασθένεια.
Μπαίνοντας στον 21ο αιώνα, έχουμε μάθει από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης για πλήθος ιών. Το 2002-2003 έκανε την πρώτη του εμφάνιση ο SARS, αλλά η εξάπλωσή του περιορίστηκε γρήγορα, ενώ το 2009-2010 εμφανίστηκε η γρίπη των χοίρων (Swine flu), η οποία τελικά αποδείχθηκε ότι δεν ήταν τόσο μολυσματική όσο πίστεψαν στην αρχή οι επιστήμονες. Πιο πρόσφατα, το 2012 πρωτοεμφανίστηκε ο MERS, με χαμηλή μολυσματικότητα ενώ το 2014 έκανε την εμφάνισή του ο Ebola στην Αφρική. Χάρη στη γρήγορη παρέμβαση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η εξάπλωσή του Ebola περιορίστηκε μέχρι το 2016.
Φτάνοντας στο σήμερα, εκτός από την εποχική επιδημία της γρίπης που κάθε χρόνο κάνει την εμφάνισή της, φέτος έχουμε να αντιμετωπίσουμε έναν νέο-άγνωστο ιό. Η μέχρι τώρα ιστορία δείχνει ότι η ανθρωπότητα ξέρει να ξεπερνά τέτοιου είδους κρίσεις. Ας προσέχουμε, λοιπόν, και σε λίγα χρόνια ποιος ξέρει, ίσως και ο ιός αυτός να είναι μια ανάμνηση.
Για περισσότερες πληροφορίες:
Huremović D. Brief History of Pandemics (Pandemics Throughout History). Psychiatry of Pandemics. 2019;7-35. Published 2019 May 16. doi:10.1007/978-3-030-15346-5_2
εικόνα από: https://www.visualcapitalist.com/history-of-pandemics-deadliest/