Οι μικροί «ένοικοι» της φύσης.
Έγινε ενημέρωση: 10 Σεπ 2020
Σε μια πολυώροφη πολυκατοικία του σύγχρονου κόσμου κατοικούν σε διαφορετικά διαμερίσματα άνθρωποι διαφορετικής εθνικότητας, χρώματος, θρησκείας. Πώς θα ακουγόταν αν στην αντίστοιχη πολυκατοικία του μικρόκοσμου συμβίωναν πολλοί διαφορετικοί οργανισμοί, οι μικροοργανισμοί; Ωφέλιμοι ή βλαβεροί, είναι οργανισμοί που δεν μπορούμε να διακρίνουμε με γυμνό μάτι λόγω του μικρού μεγέθους τους - μικρότερο από 0,1 mm (μια ματιά τέλος αξίζει να δούμε το πόσο μικροί είναι!).
Όλοι οι οργανισμοί αποτελούνται από κύτταρα και ανάλογα με τον αριθμό των κυττάρων τους διακρίνονται σε μονοκύτταρους (αποτελούνται από ένα κύτταρο) ή πολυκύτταρους (αποτελούνται από πολλά κύτταρα). Το κύτταρο συνιστά το κατώτερο επίπεδο έμβιας οργάνωσης και αποτελεί τη μονάδα της ζωής. Τα κύτταρα με τη σειρά τους διακρίνονται σε προκαρυωτικά και ευκαρυωτικά. Και τι σημαίνει αυτό; Η πιο απλή εξήγηση είναι ότι έχουν διαφορά στη δομή και τη λειτουργία τους. Η πιο σύνθετη εξήγηση (Εικόνα 1): Ένα ευκαρυωτικό κύτταρο διαφέρει από ένα προκαρυωτικό καθώς φέρει πυρήνα και μεμβρανώδη οργανίδια. Και τα δύο φέρουν ριβοσώματα, που είναι τα εργοστάσια παραγωγής πρωτεϊνών (γιατί όλοι χρειαζόμαστε να παράγουμε μερικές πρωτεΐνες!).
Πάμε να δούμε τις διάφορες κατηγορίες μικροοργανισμών, ξεκινώντας από τους δομικά πιο πολύπλοκους στους πιο απλούς.
Οι ευκαρυωτικοί οργανισμοί μπορούν να διακριθούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: μύκητες και πρωτόζωα.
Στους μύκητες συμπεριλαμβάνονται οι μούχλες (παρατήρησε ένα πορτοκάλι που υπάρχει στην κουζίνα μετά από αρκετές μέρες), οι ζυμομύκητες (είναι έτοιμοι για να παρασκευάσουμε ψωμί) και τα μανιτάρια (για άμεση κατανάλωση). Μπορούμε να τους συναντήσουμε στα τρόφιμα (όπως στο τυρί ροκφόρ) στο νερό, στον αέρα, στο περιβάλλον και σε ζωντανούς οργανισμούς. Χρησιμοποιούνται συστηματικά στη βιομηχανία τροφίμων και ποτών, παράδειγμα για να φτιάξουμε κρασί και μπύρα ή τυρί. Σε ορισμένες περιπτώσεις στον άνθρωπο προκαλούν τις μυκητιάσεις, ασθένειες όπως καντιντίαση σε διάφορα όργανα του σώματος μας ή τα δερματόφυτα στις μεσοδακτύλιες περιοχές των ποδιών.
Τα πρωτόζωα είτε ζουν ελεύθεροι στη φύση, είτε ζουν ως παράσιτα άλλων οργανισμών, προκαλώντας νοσήματα. Ένα παράδειγμα νοσήματος που προέρχεται από προσβολή του ανθρώπου από πρωτόζωο είναι η ελονοσία.
Τα βακτήρια ή προκαρυωτικοί οργανισμοί μπορούν στη φύση να βρίσκονται ως μεμονωμένα κύτταρα ή να σχηματίζουν ομάδες κυττάρων. Το σχήμα τους ποικίλει μεταξύ σφαιρικού, ραβδόμορφου και σπειροειδούς. Τα βακτήρια δεν είναι μόνο κακά όπως έχουμε συνηθίσει να ακούμε! H συμβίωση τους με τον άνθρωπο μπορεί να είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη, όπως η παραγωγή βιταμίνης Κ στο έντερο από βακτήρια. Ωστόσο, τα ίδια καλόβουλα βακτήρια μπορούν να στραφούν εναντίον μας αν βρεθούν σε άλλο όργανο αντί για το έντερο, π.χ. στο ουροποιητικό προκαλώντας ουρολοίμωξη - αυτά ονομάζονται δυνητικά παθογόνα. Φυσικά υπάρχουν και άλλα είδη βακτηρίων που δεν παρουσιάζουν οφέλη για τον άνθρωπο και μπορούν να προκαλέσουν διάφορες ασθένειες όπως μηνιγγίτιδα, χολέρα και σύφιλη - αυτά ονομάζονται παθογόνα.
Τέλος μια σημαντική κατηγορία μικροοργανισμών είναι οι ιοί. Είναι ακυτταρικές μορφές ζωής! Δηλαδή; Δεν διαθέτουν κύτταρα και κατά συνέπεια ούτε όλα τα «εργαλεία» για τον πολλαπλασιασμό τους. Αποτελούνται από γενετικό υλικό (DNA ή RNA) κλεισμένο μέσα σε ένα κέλυφος κατασκευασμένο από πρωτεΐνη και καλυμμένο από μια μεμβράνη. Φαντάσου να έχεις τις οδηγίες για να συναρμολογήσεις ένα γραφείο ΙΚΕΑ κλεισμένες σε ένα δωμάτιο μόνες τους - χωρίς να έχεις ούτε τις βίδες, ούτε τα ξύλα αλλά ούτε και αυτόν που θα διαβάσει τις οδηγίες για να συναρμολογήσει το γραφείο. Για το λόγο αυτό οι δομές αυτές ζουν ως υποχρεωτικά παράσιτα μέσα σε κύτταρα, που τους παρέχουν ό,τι χρειάζονται για τον πολλαπλασιασμό τους. Μπορούν να προσβάλλουν όλα τα είδη οργανισμών: βακτήρια, πρωτόζωα, μύκητες αλλά και τα φυτά, τα ζώα - χερσαία και θαλάσσια - και τον άνθρωπο. Προκαλούν βλάβες στον οργανισμό ανάλογα με το όργανο που κάθε ιός προσβάλλει. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι ιοί του αναπνευστικού συστήματος, όπως ο ιός της κοινής γρίπης ή ο ιός του έρπητα που προκαλεί την ανεμοβλογιά.
Και γιατί στη φύση υπάρχουν όλοι αυτοί οι μικροοργανισμοί; Εδώ πρέπει να αναφέρουμε ότι όλοι οι μικροοργανισμοί εκτός από τις ανεπιθύμητες δράσεις για τις οποίες γνωρίζουμε, μπορούν να είναι και ωφέλιμοι υπό περιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό. Παράλληλα, διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη βιοαποκατάσταση του περιβάλλοντος και στην ανακύκλωση, ενώ εξαιρετικά σημαντική είναι η συμβολή τους στη βιομηχανία τροφίμων, στη γεωργία και στην κτηνοτροφία καθώς και στη φαρμακοβιομηχανία.
Μια σύντομη περιγραφή των μικροοργανισμών ίσως είναι η αρχή μιας μικρής ανασκόπησης αυτών που δεν είναι ορατά με το μάτι μας, ωστόσο σχετίζονται τόσο με την υγεία μας όσο και με το περιβάλλον στο οποίο συμβιώνουμε!
Τι να θυμάσαι:
Οι μικροοργανισμοί έχουν μέγεθος μικρότερο του 0,1 mm.
Οι μύκητες και τα πρωτόζωα είναι ευκαρυωτικοί μικροοργανισμοί.
Τα βακτήρια είναι προκαρυωτικοί μικροοργανισμοί.
Οι ιοί είναι ακυτταρικές μορφές ζωής.
Για περισσότερες πληροφορίες:
Madigan Michael, Martinko John, Parker Jack (Μεταφρασμένο) (2007). Βιολογία των μικροοργανισμών (Τόμος Ι). Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Madigan Michael, Martinko John, Parker Jack (Μεταφρασμένο) (2007). Βιολογία των μικροοργανισμών (Τόμος ΙΙ). Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
https://www.britannica.com/science/microbiology/Types-of-microorganisms