Οι ξένοι καβουκο-κάτοικοι της χώρας μας
του Νικόλαου Λιούπη
Όλοι ξέρουμε ότι κάθε οργανισμός έχει ένα συγκεκριμένο τόπο καταγωγής, μια δικιά του πατρίδα, όπως οι πιγκουίνοι έχουν την Ανταρκτική. Κατάγονται, όμως, όλες οι χελώνες από τον ίδιο τόπο; Φυσικά και όχι. Διαφορετικά είδη χελώνας συναντάμε σχεδόν σε όλο τον πλανήτη, μέσα και έξω από το νερό.
Σε κάποιες περιπτώσεις, μάλιστα, (που δεν είναι και λίγες πια) κάποιες χελώνες μπορούν να αποδειχθούν τουρίστες διαρκείας και να τις συναντήσουμε σε ένα άλλο μέρος του πλανήτη. Και σε αυτό βάζει και ο άνθρωπος το χεράκι του. Οι χελώνες αυτές, τότε, σε αυτή τη “νέα πατρίδα” ονομάζονται ξενικές.
Τα ξενικά είδη δεν είναι απαραίτητα βλαβερά, με τρανταχτό παράδειγμα την αμερικανική πατάτα. Εντούτοις, όταν ένα ξενικό είδος δημιουργεί οικονομικά ή/και οικολογικά προβλήματα στη “νέα πατρίδα”, τότε αποτελεί ένα εισβολικό είδος (invasive species). Και σε αυτή ακριβώς την κατηγορία ανήκουν οι ξενικές νεροχελώνες της Ελλάδας.
Ιθαγενής ή ξένος;
Η Ελλάδα διαθέτει την πιο πλούσια ερπετοπανίδα, δηλαδή τα περισσότερα είδη ερπετών και αμφιβίων, της Ευρώπης παρά τη μικρή της έκταση. Είναι αναμενόμενο, λοιπόν, να συναντάμε και χελώνες “μόνιμους κατοίκους”, όπως τα 2 αυτόχθονα είδη νεροχελώνας:
Ποταμοχελώνα (Mauremys rivulata). (Απο το αρχείο του Αναστάσιου Καραγιαννάκη)
Βαλτοχελώνα (Emys orbicularis). (Προσωπικό αρχείο)
Δυστυχώς, στη χώρα μας έχουμε και μερικούς υδρόβιους εισβολείς, που κατάγονται από διάφορα μέρη του κόσμου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι Αμερικάνικες νεροχελώνες του είδους Trachemys scripta. Στην Ελλάδα απαντούν τα δυο υποείδη:
Κοκκινομάγουλη νεροχελώνα (T. scripta elegans). (Προσωπικό αρχείο)
Κιτρινομάγουλη νεροχελώνα (T. scripta scripta). (Προσωπικό αρχείο)
Fun fact
Οι συγκεκριμένες πωλούνται σε διάφορα μέρη, από καταστήματα κατοικίδιων μέχρι παζάρια, ως νεογνά (μήκος άνω χελύου 2,5cm), κι όμως μεγαλώνουν μέχρι και 10 φορές (25cm)!
Εισιτήριο “Aller”, χωρίς “Retour”
Πολλά άτομα που έχουν αυτό το κατοικίδιο και δεν μπορούν να το συντηρήσουν, αφού ενηλικιωθεί και αυξηθούν οι απαιτήσεις του στη στέγαση και τροφή, κρίνουν ότι πρέπει να το απελευθερώσουν στο «φυσικό του περιβάλλον» που στα μάτια τους είναι κάποια υδατοσυλλογή της Ελλάδας.
Δυστυχώς, τα στοιχεία που τις καθιστούν κατάλληλα ως κατοικίδια τις καθιστούν και εισβολικά είδη, δηλαδή αναπτύσσονται με πολύ γρήγορους ρυθμούς και εμφανίζουν μεγάλη αναπαραγωγική επιτυχία, γεγονός που τους δίνει πλεονέκτημα σε σχέση με τις ενδημικές νεροχελώνες. Συγκεκριμένα, εκμεταλλεύονται καλύτερα τις πηγές τροφής και διεκδικούν τους χώρους ηλιοθεραπείας (basking spots). Όλα αυτά τείνουν να μειώσουν τον πληθυσμό των ντόπιων και σε πολλές περιοχές να τις εξαφανίσουν.
“Μικρό το κακό”; Κι όμως...
Κάποιοι από εμάς μπορεί να σκεφτούμε ότι δεν είναι μεγάλο το πρόβλημα, καθώς οι ξενικές χελώνες ουσιαστικά αντικαθιστούν τις ντόπιες στην οικο-θέση τους, όμως αυτή η σκέψη δεν αντιπροσωπεύει την πραγματικότητα. Αρχικά, υπάρχουν διαφορές μεταξύ των ειδών στη συμπεριφορά, μορφολογία, τροφικές προτιμήσεις κ.ο.κ.. Επιπλέον, στοιχείο “κλειδί” είναι να κατανοήσουμε ότι η σταθερότητα ενός οικοσυστήματος στηρίζεται στη βιοποικιλότητά του, δηλαδή, δεν μπορούμε να έχουμε μόνο ένα είδος πουλιού, νεροχελώνας, ψαριού, σκαθαριού, υδρόβιου φυτού κ.λπ., διότι, αν κάπως εξαφανιζόταν ένα από αυτά τότε η τροφική αλυσίδα θα κατέρρεε και το οικοσύστημα θα υποβαθμιζόταν. Γενικά υψηλή βιοποικιλότητα σημαίνει αντοχή στις μεταβολές. Όταν οι εισβολικές νεροχελώνες αντικαθιστούν τις ελληνικές τότε μειώνεται η συνολική βιοποικιλότητα. Αυτό σχετίζεται με το είδος αλλά και με το μέρος στο οποίο βρίσκεται, για παράδειγμα οι ίδιες νεροχελώνες θα μπορούσαν να απειλούνται με εξαφάνιση στον τόπο καταγωγής τους, τότε εκεί θα έπρεπε να βρεθεί τρόπος να αυξηθεί ο πληθυσμός τους.
Science fact
Οι χελώνες Trachemys scripta είναι στη λίστα των 100 πιο εισβολικών ειδών του κόσμου,
σύμφωνα με το ISSG (Invasive Species Specialist Group).
Τι προβλέπει ο νόμος;
Οι νεροχελώνες Trachemys scripta είναι αναγνωρισμένες ως ξενικά είδη και πλέον είναι παράνομη η εισαγωγή και πώληση τους στην Ε.Ε., σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) No 1143/2014. Παρόλα αυτά συναντάμε μερικά pet shop, συνήθως συνοικιακά, στα οποία συνεχίζεται η πρακτική.
Τι πρέπει να κάνουμε;
Εφόσον αποτελούν εισβολικά είδη είναι καθόλα νόμιμη και ίσως απαραίτητη η αιχμαλωσία τους από πολίτες, από κάποιον φορέα περιβάλλοντος, ζωολογικούς κήπους κ.λπ. προκειμένου να περάσουν το υπόλοιπο της ζωής τους χωρίς να δημιουργούν προβλήματα. Ακόμη, ύψιστης σημασίας είναι η συνεχής ενημέρωση και ευαισθητοποίηση όλων μας σχετικά με το θέμα, προκειμένου να σταματήσουν οι περαιτέρω απελευθερώσεις των ξενικών νεροχελώνων στην ελληνική φύση.
Τώρα που ξέρεις ότι δεν ανήκουν όλες οι νερο-χελώνες στα νερά της χώρας μας, ελπίζω να το καλοσκεφτείς και να κάνεις έρευνα πριν πάρεις ένα νέο κατοικίδιο, έχοντας, πλέον, κατά νού την αξία της βιοποικιλότητας.
Τι να θυμάσαι:
Γηγενείς νεροχελώνες: Βαλτοχελώνα και Ποταμοχελώνα.
Ξενικές νεροχελώνες: Κοκκινομάγουλη και Κιτρινομάγουλη.
Οι ξενικές νεροχελώνες μειώνουν τη βιοποικιλότητα και άρα τη σταθερότητα των οικοσυστημάτων μας
Ενημερώσου για τις απαιτήσεις ενός κατοικίδιου (μέγεθος, διατροφή, διάρκεια ζωής κλπ.) ΠΡΙΝ το πάρεις.
Για περισσότερες πληροφορίες:
Ιστοσελίδα για την Ελληνική Ερπετοπανίδα (herpetofauna.gr)
Εισβολικά είδη-https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/invasive-species/
Lewis E.L et al (2018). Body Size and Growth in the Red-eared Slider (Trachemys scripta elegans) at the Northern Edge of its Range: Does Bergmann’s Rule Apply?, Herpetological Conservation and Biology 13(3):700–710.
Pearson S.H. et al (2015). Juvenile invasive red-eared slider turtles negatively impact the growth of native turtles: Implications for global freshwater turtle populations, Biological Conservation, 185:115-121
Λίγα λόγια για τον Νικόλαο Λιούπη...
«Ονομάζομαι Λιούπης Νικόλαος και είμαι φοιτητής στο τμήμα Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Από μικρός είχα αγάπη για τον φυσικό κόσμο γύρω μου και από την γ' Γυμνασίου είχα αποφασίσει ότι θέλω να ασχοληθώ με τη βιολογία. Με ενδιαφέρουν όλοι οι κλάδοι της βιολογίας, με ιδιαίτερη προτίμηση στην οικολογία, ζωολογία και εξελικτική βιολογία. Γεμίζω τον ελεύθερο χρόνο μου πηγαίνοντας για πεζοπορίες και βόλτες στη φύση. Επιπλέον, ασχολούμαι με την φωτογραφία, με κύριο αντικείμενο την άγρια ελληνική πανίδα. Μερικές από αυτές τις φωτογραφίες δημοσιεύονται με συνοδευτικό ενημερωτικό κείμενο στη σελίδα μου @fysikosploytos στο Instagram.»