Μάγια!!! Φάε όλο το βασιλικό πολτό σου…. για να γίνεις βασίλισσα! |*QUIZZZZZZZ*|
Έγινε ενημέρωση: 10 Σεπ 2020
Όπως διαβάσατε και στο πρώτο άρθρο αυτού του αφιερώματος μας για την αγαπημένη μας Μέλισσα, στα κοινωνικά είδη μέλισσας, μόνο η βασίλισσα έχει ανεπτυγμένο αναπαραγωγικό σύστημα ώστε να μπορεί να ζευγαρώσει και να δώσει απογόνους. Όλη η διαδικασία του ζευγαρώματος είναι ένα τελετουργικό και λαμβάνει χώρα μόνο μια φορά στη ζωή της βασίλισσας!
Πάμε να δούμε από κοντά αυτό λοιπόν το χορό ζωής και θανάτου.
Επτά ημέρες αφού η βασίλισσα εξέλθει από το κελί της προχωράει στην τέλεση της γαμήλιας πτήσης. Κατά την πτήση αυτή γονιμοποιείται από 8-10 κηφήνες, κατά μέσο όρο, και αποθηκεύει το σπέρμα τους στον σπερματικό της σάκο για το υπόλοιπο της ζωής της. Η όλη διαδικασία λαμβάνει χώρα εν πτήση! Και ενώ περιγράφουμε ένα φαινόμενο αρχής της ζωής εδώ πρέπει να κάνουμε μνημόσυνο στους 8-10 κηφήνες που κατάφεραν να γονιμοποιήσουν τη βασίλισσα καθώς κατά την πράξη αποκολλήθηκαν από το σώμα τους τα γεννητικά τους όργανα και έπεσαν νεκροί στο έδαφος. Sad but true…
Τώρα η βασίλισσα μας είναι έτοιμη να γεννήσει αυγά στα επιμελώς κατασκευασμένα κελιά της κυψέλης και θα το κάνει για τα επόμενα 2-5 χρόνια της ζωής της. Με τον όρο κελιά εννοώ αυτές τις εξαγωνικές δομές που βλέπεις στη φωτογραφία παρακάτω. Η ιστορία όμως δεν τελειώνει εδώ… Είπαμε ότι στην κοινωνία των μελισσών έχουμε αρσενικά, τους κηφήνες και θηλυκά, τις εργάτριες και τη βασίλισσα.
Πώς όμως καθορίζεται το φύλο στις μέλισσες;
Θα μου πεις «ξέρω με τα Χ και τα Ψ, το ξέρω από το σχολείο!». Λάθος μάντεψες, οι μέλισσες δεν έχουν Χ και Ψ χρωμοσώματα για τον καθορισμό του φύλου, όπως συμβαίνει στον άνθρωπο. Το φύλο καθορίζεται από το αν το αυγό είναι γονιμοποιημένο, τότε θα εκκολαφθούν θηλυκά άτομα (εργάτριες ή βασίλισσα) ή αγονιμοποίητο, ώστε θα εκκολαφθούν αρσενικά άτομα (κηφήνες). Παρατηρήστε ότι στα άλλα βάζω πληθυντικό ενώ στη βασίλισσα ενικό! Ναι, αν υπάρξει για οποιοδήποτε λόγο δεύτερη βασίλισσα στην κυψέλη, τότε οι δυο βασίλισσες θα παλέψουν μέχρι θανάτου, με την κυψέλη να είναι το έπαθλο της νικήτριας.
Η βασίλισσα λοιπόν γεννάει αυγά είτε γονιμοποιημένα, χρησιμοποιώντας το σπέρμα των μακαριτών κηφήνων που έχει αποθηκεύσει, είτε αγονιμοποίητα. Εδώ υπάρχει μια μικρή λεπτομέρεια που κάνει αυτό το έντομο ακόμη πιο εντυπωσιακό! Η βασίλισσα είναι σε θέση να ελέγξει το φύλο του αυγού που θα αφήσει στο κελί καθώς, τα κελιά που προορίζονται για κηφήνες είναι λίγο πιο μεγάλα από τα κελιά που προορίζονται για εργάτριες, αφού και το τελικό μέγεθος του κηφήνα είναι μεγαλύτερο από της εργάτριας.
Πως η βασίλισσα ξέρει ποιο κελί είναι κατάλληλο για να αφήσει γονιμοποιημένο αυγό (εργάτρια) και ποιο κελί κατάλληλο για αγονιμοποίητο (κηφήνα);
Η βασίλισσα μετράει με τα πίσω πόδια της το μέγεθος του κελιού και με βάση αυτή τη μέτρηση επιλέγει τι αυγό θα αφήσει στο κελί! Τα αυγά εκκολάπτονται και οι προνύμφες τρέφονται με λίγο βασιλικό πολτό, από τις μέλισσες παραμάνες μόνο για τις πρώτες μέρες της ζωής τους, ενώ στη συνέχεια τρέφονται με μείγμα βασιλικού πολτού, γύρης και μελιού! Η βασίλισσα αντιθέτως τρέφεται με άφθονο βασιλικό πολτό από την αρχή της ζωής της έως το τέλος, ενώ το κελί μέσα στο οποίο θα αναπτυχθεί είναι πολύ μεγαλύτερο! Η διαφορά αυτή στη διατροφή είναι και αυτή που καθορίζει την πλήρη ανάπτυξη του αναπαραγωγικού συστήματος της βασίλισσας, κάτι το οποίο της δίνει τη δυνατότητα να γεννά αυγά γονιμοποιημένα ή αγονιμοποίητα.
Το παραπάνω είναι ένα τρομερό παράδειγμα αλληλεπίδρασης γονιδίων και περιβάλλοντος! Και τι εννοώ με αυτό; Έστω μια όμορφη θηλυκή προνύμφη που μόλις βγήκε από το αυγό της, ας την πούμε Μάγια για να μην αλλάζουμε συνήθειες από το πρώτο άρθρο! Η Μάγια λοιπόν έχει όλα τα προσόντα, στην προκειμένη αναφερόμαστε στα γονίδια, για να γίνει είτε αναπαραγωγικά ώριμη βασίλισσα είτε εργάτρια, με πολλές άλλες δυνατότητες φυσικά (συλλογή τροφής, παραγωγή κεριού, μελιού και βασιλικού πολτού κ.α.). Το περιβάλλον, που στην προκειμένη περίπτωση είναι η διατροφή, θα καθορίσει τη μοίρα της Μάγιας.
Το κλάμα των μελισσών...
Και έρχεται μια ατυχής στιγμή που η βασίλισσα από το μελίσσι της Μάγιας, φεύγει από τη ζωή, ξαφνικά… Είτε γιατί της επιτέθηκε κάποιο ζώο, είτε γιατί υπέκυψε στη μάχη με κάποιο παράσιτο, είτε γιατί μολύνθηκε με εντομοκτόνο… Τότε το μελίσσι μας μένει ορφανό και ξεκινάει το πένθος! Ναι, ναι πένθος! Μόλις «αισθανθεί» η αποικία ότι είναι ορφανή, δηλαδή απουσιάζει η φερομόνη που εκκρίνει η βασίλισσα, οι μέλισσες αρχίζουν να χτυπούν με μανία τα φτερά τους μέσα στο μελίσσι με αποτέλεσμα ένα έντονο βουητό που ονομάζεται «κλάμα των μελισσών»! Μια κραυγή απόγνωσης για το αβέβαιο μέλλον της αποικίας… Στο μελίσσι της Μάγιας όμως υπάρχει θηλυκός γόνος (αυγά ή αδιαμόρφωτα μελισσάκια σε όλα τα στάδια της ανάπτυξής τους) και επιλέχθηκαν ήδη κάποια κελιά με αυγά ή πολύ νεαρές προνύμφες που προορίζονταν για εργάτριες και αναδιαμορφώθηκαν ώστε να είναι μεγάλα βασιλικά κελιά. Οι προνύμφες αυτές ταΐζονται με άφθονο βασιλικό πολτό καθόλη τη διάρκεια της ανάπτυξής τους ώστε να γίνουν βασίλισσες! Σωθήκαμε! Το μελίσσι δεν θα μείνει ορφανό!
Τα θλιβερά νέα όμως έρχονται για ένα άλλο μελίσσι, που έχασε κι αυτό τη βασίλισσα του αλλά δεν είχε γόνο για να κάνει ότι περιγράψαμε παραπάνω… Το μελίσσι είναι καταδικασμένο αφού δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει βασίλισσα για να αναπληρώσει της εργάτριες που θα πεθάνουν, καθώς η διάρκεια ζωής τους είναι 1-6 μήνες! Οι εργάτριες ως θηλυκά άτομα έχουν αναπαραγωγικό σύστημα αλλά δεν είναι ανεπτυγμένο, ούτε έχουν ζευγαρώσει με κηφήνα… Μια τελευταία προσπάθεια να σωθεί το μελίσσι! Κάποιες εργάτριες αρχίζουν να γεννούν αυγά! Είναι όμως αγονιμοποίητα… Θα βγουν κηφήνες… Οι κηφήνες δεν συνεισφέρουν σε πολλές εργασίες τις αποικίας… Το μελίσσι είναι καταδικασμένο… Έτσι έκλεισε η ζωή αυτής της αποικίας… Δεν χάθηκε όμως το γενετικό της υλικό! Αν κάποιος κηφήνας κατάφερε να επιβιώσει από αυτό το μελίσσι τότε έχει πιθανότητες να ζευγαρώσει με κάποια βασίλισσα από άλλο μελίσσι και να αφήσει τα γονίδια του στις απογόνους του! Και ο κύκλος της ζωής συνεχίζεται!
Ήξερες ότι…
Όταν το μελίσσι έχει γόνο οι μέλισσες φροντίζουν να διατηρούν σταθερή τη θερμοκρασία του γόνου στους 35 ºC, θερμοκρασία που είναι η βέλτιστη για την ανάπτυξη του.
Για περισσότερες πληροφορίες:
Πασχάλης Χαριζάνης, Μέλισσα και Μελισσοκομική Τεχνική
Ε.Αλυσανδράκης, Σημειώσεις Μελισσοκομίας
Κείμενα από το εργαστήριο Μελισσοκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών: http://efp.aua.gr/el/beelab