Καρχαρίες: Στα σαγόνια…. του ανθρώπου| *QUIZ*
Έγινε ενημέρωση: 11 Σεπ 2020
Σίγουρα έχεις ακούσει πολλά για τους Καρχαρίες. Το επιβλητικό μέγεθος και τα κοφτερά δόντια αυτών των ψαριών, τους έχουν ανοίξει το δρόμο για τη δημοσιότητα σε όλο τον κόσμο. Αδίκως; Μάλλον όχι, καθώς δεν είναι πολλά τα ζώα που έχουν καταφέρει να μπουν στους πρωταγωνιστές μεγάλων χολιγουντιανών παραγωγών, όπως το “Jaws”. Ωστόσο μήπως είναι «παρεξηγημένοι»;
Ιστορικά, οι καρχαρίες ανήκουν στα κακόφημα ζώα της θάλασσας. Στην αρχαιότητα, η θάλασσα αποτελούσε μια ανεξάντλητη πηγή μύθων και θρύλων. Όσοι ψάρευαν ή είχαν το θάρρος να ταξιδέψουν στα ανοιχτά, έπιαναν λιμάνι και διηγούνταν τις ιστορίες για τα πλάσματα της θάλασσας που αντίκρισαν. Ένα από αυτά τα πλάσματα που πρωταγωνιστούσε στους μύθους της Αρχαίας Ελλάδας ήταν η Λάμια. Η Λάμια είχε μορφή καρχαρία και ο θρύλος έλεγε ότι έτρωγε μικρά παιδιά. Αρκετοί Έλληνες και Ρωμαίοι συγγραφείς, ανάμεσα στους οποίους και ο Αριστοτέλης στο έργο του "Historia animalum", κατέγραψαν την αλληλεπίδραση ανθρώπων-καρχαριών παρουσιάζοντάς τους, ως επί το πλείστον, ως τρομακτικά και επικίνδυνα θαλάσσια ζώα. Ακόμα, ψηφιδωτά των ρωμαϊκών αρχαιολογικών χώρων μαρτυρούν την παρουσία καρχαριών στα αλιεύματα της παράκτιας αλιείας της αρχαιότητας.
Σήμερα, οι Καρχαρίες βρίσκονται ανάμεσα στα πιο απειλούμενα σπονδυλωτά του ωκεανού. Οι γρήγορες και απότομες μειώσεις του πληθυσμού τους έχουν παρατηρηθεί σε πάρα πολλές περιοχές, από τις οποίες δεν λείπει η Μεσόγειος. Στις ελληνικές θάλασσες γίνονται καταγραφές της παρουσίας καρχαριών και οι ανησυχητικά χαμηλοί πληθυσμοί τους έχουν οδηγήσει στην προστασία τους και από την ελληνική νομοθεσία.
Αλλά ας τους γνωρίσουμε καλύτερα! Πόσες απαντήσεις θα έχεις σωστές;
Ήξερες ότι...
Πήραν το όνομά τους από τα πριονωτά τους δόντια!
«Κάρχαρον» ήταν η λέξη για το πριόνι στην αρχαία Ελλάδα. Από εκεί πήραν το όνομά τους οι Καρχαρίες. Και μάλλον όχι τυχαία. Αν σκεφτεί κανείς ότι τα δόντια των καρχαριών που τρέφονται με μεγάλα θηράματα είναι μυτερά για να πιάνουν την τροφή και τριγωνικά πριονωτά πάνω δόντια για να την κόβουν σε κομμάτια. Ανάλογα με το είδος του καρχαρία και τις διατροφικές του συνήθειες η μορφολογία των δοντιών διαφοροποιείται. Και το καλύτερο; Δεν θα χρειαστεί ποτέ σφράγισμα! Αφού τα δόντια αναπτύσσονται ενωμένα με τα ούλα σε σειρές αντικατάστασης, και ανανεώνονται σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.
Δεν έχουν οστά!
Βεβαίως! Όλος τους ο σκελετός αποτελείται από χόνδρους! Οι χόνδροι έχουν μικρότερη πυκνότητα από τα οστά κάνοντας αυτά τα ζώα, πιο ελαφριά, πιο ευλύγιστα και, φυσικά, πιο γρήγορα.
Βάζουν τα αυγά τους στο «τσαντάκι της γοργόνας»
Περίμενε! Καλά άκουσες! Όχι, όχι δεν υπάρχουν γοργόνες! Οι καρχαρίες μεγαλώνουν αργά και κάνουν λίγα αυγά ή τα εκκολάπτουν στις ωοθήκες τους και γεννούν κατευθείαν μικρά. Αυτό σημαίνει ότι περνάνε πολλά χρόνια μέχρι να ενηλικιωθούν και να γίνουν αναπαραγωγικά ώριμοι, και όταν γίνει αυτό παράγουν μικρό αριθμό απογόνων. Σου θυμίζει κάτι αυτό; Κάπως έτσι δεν συμβαίνει και στην περίπτωση του ανθρώπου; Για την προστασία των μικρών καρχαριών εξελικτικά έχουν υιοθετηθεί κάποιες προσαρμογές που θα εξασφαλίσουν τη βιωσιμότητα του είδους. Μερικά είδη είναι ωοτόκα, αφήνοντας τα γονιμοποιημένα αυγά τους στο νερό. Στα περισσότερα ωοτόκα είδη καρχαριών, μια δερμάτινη θήκη αυγού προστατεύει τα αναπτυσσόμενα έμβρυα. Αυτές οι θήκες βρίσκονται συνήθως σταθερά κολλημένες σε σχισμές βράχων, εξασφαλίζοντας ότι τα έμβρυα θα έχουν περισσότερες πιθανότητες να μην φαγωθούν από κάποιον θηρευτή και να γίνουν μικρά καρχαριάκια. Αυτή η δομή, επειδή θυμίζει «τσαντάκι», ντύθηκε με λαϊκές δοξασίες και μύθους πλέον έχει καθιερωθεί ως «το τσαντάκι της γοργόνας». Κάποια άλλα είδη καρχαριών είναι ζωοτόκα, δηλαδή γεννούν κανονικά ένα μικρό καρχαριάκι αντί για αυγά.
Πολλά είδη μεγάλων αρπακτικών καρχαριών έχουν μειωθεί έως και 96-99%!
Σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) η παρεμπίπτουσα αλιεία (μη στοχευμένη), η ρύπανση, η απώλεια ενδιαιτημάτων και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος αποτελούν τις βασικές απειλές για τους καρχαρίες στην Ελλάδα, αλλά και σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Αυτό το πολύ εχθρικό περιβάλλον, σε συνδυασμό με τη μακροχρόνια περίοδο προς την ενηλικίωση και τον μικρό αριθμό απογόνων κάνει τους καρχαρίες ακόμη πιο ευάλωτους.
Στην Ελλάδα έχουμε περίπου 39 είδη καρχαριών!
Ναι ναι 39, από τα 50 που έχουν καταγραφεί συνολικά σε όλη τη Μεσόγειο και τα 440 είδη παγκοσμίως, αν και κάποιες καταγραφές αμφισβητούνται. Από αυτά τα 25 απειλούνται με εξαφάνιση. Και δεν θα μπορούσαν να λείπουν και τα ευρηματικά ονόματα. Στην Ελλάδα, οι κοινές ονομασίες των καρχαριών είναι συνήθως σκύλοι, γαλέοι ή κοκκαλάδες και δεν χαρακτηρίζουν κάποιο συγκεκριμένο είδος. Ωστόσο, κάποια μορφολογικά χαρακτηριστικά είδη έχουν διακριτές κοινές ονομασίες, όπως χινόκοτα, σμπρίλιος, λάμια, σαπουνάς και πατερίτσα.
Είναι στην κορυφή των θαλάσσιων τροφικών πλεγμάτων.
Αν όλοι οι θαλάσσιοι οργανισμοί μπορούσαν να χωρέσουν σε μία πυραμίδα, κάθε όροφος της οποίας να αντανακλά το τροφικό επίπεδο του κάθε οργανισμού, τότε στη βάση θα είχαμε όλα τα φύκια και το φυτοπλαγκτόν, στη μέση όλους τους υπόλοιπους οργανισμούς και στην κορυφή θα βρίσκονταν σίγουρα οι καρχαρίες. Αυτή τους η πανοραμική θέση είναι ενδεικτική και των «ευθυνών» που έχουν στη διατήρηση της ισορροπίας αυτής της τροφικής πυραμίδας. Εξαφανίζοντας αυτούς τους κορυφαίους θηρευτές, τροποποιείται η ισορροπία και η λειτουργία όλου του τροφικού πλέγματος και των κοινωνιών.
Τελικά, μήπως οι καρχαρίες δεν είναι τόσο «επικίνδυνοι» και «αιμοσταγείς»; Μήπως είναι οι άκακοι γίγαντες σε άμυνα σε ένα παραμύθι που ο άνθρωπος είναι πιο «επικίνδυνος» για αυτούς;
Για περισσότερες πληροφορίες:
Bargnesi, F., Lucrezi, S., & Ferretti, F. (2020). Opportunities from citizen science for shark conservation, with a focus on the Mediterranean Sea. The European Zoological Journal, 87(1), 20-34.
Mojetta, A. R., Travaglini, A., Scacco, U., & Bottaro, M. (2018). Where sharks met humans: The Mediterranean Sea, history and myth of an ancient interaction between two dominant predators. Regional Studies in Marine Science, 21, 30-38.