Η «τέχνη» της ανοσοποίησης
Ήρθαν τα «κρύα» και οι περισσότεροι από μας ανησυχούμε για τις ιώσεις και τις ασθένειες που καραδοκούν. Φέτος, ειδικά, εκτός από τα κοινά κρυολογήματα και τους ιούς της γρίπης, την παράσταση έχει κλέψει και η πανδημία του SARS-CoV-2. Αφού, λοιπόν, πολλή συζήτηση έχει γίνει γύρω από τη λέξη «ανοσοποίηση», ειδικά στην επικαιρότητα, σκεφτήκαμε να πούμε δυο λόγια για τη «μάχη» του ανοσοποιητικού μας. Σαν μια διαφορετική παρτίδα σκάκι, λοιπόν, φρουροί, διαφορετικοί μεταξύ τους, παλεύουν με ένα κοινό στόχο, την προστασία του βασιλιά ή αλλιώς της υγείας μας. Τι συμβαίνει στο σώμα μας όταν ένας «ξένος» εισβάλλει;
Ανοσία: Η γραμμή άμυνας του οργανισμού
Ας το δούμε από την αρχή. Όταν μιλάμε για ανοσία δεν εννοούμε τίποτα άλλο παρά την ικανότητα που έχει ο οργανισμός μας να προστατεύεται έναντι στους δυνητικά επιβλαβείς παράγοντες. Οι παράγοντες αυτοί μπορεί να είναι είτε «εισβολείς», όπως ένα βακτήριο ή ένας ιός, είτε παθολογικά κύτταρα του ίδιου μας του οργανισμού, όπως τα καρκινικά. Πλήθος κυττάρων, ουσιών και μηχανισμών ρίχνονται στη «μάχη», με μόνο σκοπό την προστασία μας. (Για περισσότερα σχετικά με τους μηχανισμούς άμυνας δες εδώ: Το «απόρθητο» κάστρο και Οι πύλες του κάστρου!)
«Σήμα κινδύνου»
Έστω, τώρα, ότι κάποιος εισβολέας κατόρθωσε να περάσει στον οργανισμό μας, για παράδειγμα ο επίκαιρος SARS-CoV-2 εισήλθε στο αναπνευστικό μας. Με την εισβολή οποιουδήποτε παθογόνου, ο οργανισμός μας αντιδρά στο σημείο εισβολής εκπέμποντας «σήματα κινδύνου». Τα σήματα αυτά μπορεί να είναι χημικά μόρια ή και τμήματα κατεστραμμένων, από τον εισβολέα, κυττάρων. Σκοπός τους, να ενημερώσουν τα υγιή γειτονικά κύτταρα πώς κάτι πάει λάθος και, παράλληλα, να προσελκύσουν τα κύτταρα άμυνας του οργανισμού και να ενεργοποιήσουν τους τοπικούς «φρουρούς».
Η αναγνώριση του «εισβολέα»
Για να απαντήσεις, όμως, σε κάτι, βασική προϋπόθεση είναι να το εντοπίσεις. Η αναγνώριση του παθογόνου παράγοντα από το ανοσοποιητικό μας σύστημα, λοιπόν, αποτελεί το επόμενο στάδιο στην προστασία του οργανισμού μας. «Φρουροί» του οργανισμού, κύτταρα όπως τα ουδετερόφιλα, τα μακροφάγα και τα φυσικά φονικά κύτταρα, βρίσκονται σε επαγρύπνηση, ούτως ώστε να αναγνωρίσουν παθολογικούς εισβολείς ή κύτταρα. Πιο απλά, ουσίες που παράγονται αποκλειστικά από από τον «εχθρό», αναγνωρίζονται ως ξένες από τα κύτταρα «φρουρούς». Οι ουσίες, αυτές, προκαλούν ανοσολογική απόκριση, παραγωγή αντισωμάτων και ονομάζονται ανοσογόνα ή αντιγόνα.
Και πώς απαντά το ανοσοποιητικό μας;
Ακολουθεί, λοιπόν, η απάντηση του ανοσοποιητικού. Σε αυτήν εμπλέκονται τα δυο ανοσιακά συστήματα. Ναι, και όμως, δεν διαθέτουμε ένα, αλλά δυο: το έμφυτο (μη ειδικό) και το προσαρμοστικό (ειδικό). Τα συστήματα αυτά συνεργάζονται δίνοντας το μέγιστο αποτέλεσμα με στόχο την προστασία και την επιβίωση του οργανισμού.
Η έμφυτη ανοσία
Η έμφυτη ανοσία αποτελεί κομμάτι της «πρώτης γραμμής» άμυνας. Πλήθος διαφορετικών κυττάρων, όπως τα μακροφάγα, τα ουδετερόφιλα, τα δενδριτικά κ.ά., καθώς και ουσίες αυτών, ελέγχουν, εντοπίζουν και προσπαθούν να περιορίσουν τις μολύνσεις στα πρωταρχικά τους στάδια.
Μόλις τα παραπάνω κύτταρα εντοπίσουν τον εισβολέα, λοιπόν, τον δεσμεύουν και τον «τρώνε», μέσω μια διαδικασίας που ονομάζεται φαγοκυττάρωση. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται τόσο η καταστροφή του παθογόνου, όσο και η προσέλκυση και άλλων κυττάρων του ανοσοποιητικού στην περιοχή. Παράλληλα, η διαδικασία αυτή «ενημερώνει» και συμβάλλει στην ενεργοποίηση των ειδικών μηχανισμών άμυνας.
Οι «επίλεκτοι»: προσαρμοστική ανοσία
Η προσαρμοστική ανοσία από την άλλη είναι το «ειδικό επιτελείο» της ανοσοποίησης. Αποτελεί την ειδική γραμμή άμυνας, η οποία, ουσιαστικά, αντιμετωπίζει εξειδικευμένα τον «εχθρό» και συμβάλλει στην ολοκληρωμένη αντιμετώπιση της μόλυνσης.
Σε αυτή τη γραμμή άμυνας στρατολογούνται δύο βασικές κατηγορίες κυττάρων, τα Τ και τα Β λεμφοκύτταρα. Τα Τ κύτταρα έχουν πολλές υποκατηγορίες και εμπλέκονται σε πλήθος μηχανισμών, από την αναγνώριση των αντιγόνων που τους «παρουσιάζει» η έμφυτη ανοσία, την ενεργοποίηση των Β κυττάρων και, γενικότερα, την ενορχήστρωση της ανοσοαπόκρισης. Τα Β κύτταρα, από την άλλη, είναι οι «διάσημοι» της ανοσοποίησης καθώς μια από τις βασικές λειτουργίες τους είναι η παραγωγή, των γνωστών σε όλους μας, αντισωμάτων.
Science Fact
Η προσαρμοστική ανοσία είναι υπεύθυνη και για την ανοσολογική μνήμη. «Εκπαιδευμένο», πλέον,
το ανοσοποιητικό μας είναι έτοιμο να ανταποκριθεί άμεσα με μια εξαιρετικά δραστική απάντηση,
σε περίπτωση επαναπροσβολής από τον ίδιο «εισβολέα».
Σε αυτή τη διαδικασία στηρίζεται και η χρήση των εμβολίων.
Και τι ακριβώς είναι τα αντισώματα;
Τα αντισώματα δεν είναι τίποτα άλλο, από πρωτεΐνες που βρίσκονται στην επιφάνεια των Β κυττάρων. Μάλιστα, κάθε Β κύτταρο παράγει αντισώματα που αναγνωρίζουν μια «μοναδική» περιοχή του αντιγόνου και απαντά ειδικά μόνο ως προς αυτήν.
Και τι γίνεται μετά; Μόλις ενωθεί το αντίσωμα με τη «μοναδική» περιοχή του αντιγόνου, το Β κύτταρο που το φέρει, «ενεργοποιείται». Ξεκινά, λοιπόν, να πολλαπλασιάζεται και να διαφοροποιείται σε δύο είδη κυττάρων, σε Β κύτταρα μνήμης και σε πλασματοκύτταρα. Τα πλασματοκύτταρα είναι αυτά που παράγουν και εκκρίνουν μεγάλες ποσότητες αντισωμάτων για αυτό το αντιγόνο. Τα αντισώματα αυτά, με τη σειρά τους, δεσμεύονται στο αντιγόνο και ενεργοποιούν μηχανισμούς για την εξουδετέρωση του «εισβολέα».
Κλείνοντας…
Ο ανθρώπινος οργανισμός, λοιπόν, διαθέτει πλήθος γραμμών άμυνας. Η χρήση εμβολίων και ορού, καθώς και άλλες φαρμακευτικές προσεγγίσεις, στηρίζουν τη δράση τους στο ανοσοποιητικό σύστημα με σκοπό είτε την «εκπαίδευση», είτε την ενίσχυση, είτε την καταστολή του. Μελλοντικά, θα εντρυφήσουμε περισσότερο στο τι είναι τα εμβόλια καθώς και σε περισσότερες λεπτομέρειες για τη λειτουργία του ανοσοποιητικού μας.
Τι να θυμάσαι:
Το ανοσοποιητικό μας διαθέτει δύο συστήματα: την έμφυτη και την προσαρμοστική ανοσία.
Η έμφυτη ανοσία αποτελεί την πρώτη γραμμή μη ειδικής άμυνας του οργανισμού.
Η προσαρμοστική ανοσία είναι μια ειδική γραμμή άμυνας και είναι υπεύθυνη για την ανοσολογική «μνήμη».
Τα αντισώματα παράγονται από τα πλασματοκύτταρα και συμβάλλουν στην εξουδετέρωση του «εισβολέα».
Για περισσότερες πληροφορίες, τσέκαρε:
Chaplin D. D. (2010). Overview of the immune response. The Journal of allergy and clinical immunology, 125(2 Suppl 2), S3–S23. https://doi.org/10.1016/j.jaci.2009.12.980
Kapitonov, V. V., & Koonin, E. V. (2015). Evolution of the RAG1-RAG2 locus: both proteins came from the same transposon. Biology direct, 10, 20. https://doi.org/10.1186/s13062-015-0055-8
Lauralee Sherwood. Εισαγωγή στη Φυσιολογία του Ανθρώπου. (Ακαδημαϊκές Εκδόσεις Ι. Μπάσδρα και ΣΙΑ Ο.Ε, 2016).
Nicholson L. B. (2016). The immune system. Essays in biochemistry, 60(3), 275–301. https://doi.org/10.1042/EBC20160017
Thomas J. Kindt, Richard A. Goldsby, Barbara A. Osborne. Kuby Ανοσολογία, 2η Ελληνική Έκδοση (Εκδόσεις Π.Χ. Πασχαλίδης, Publishers Ltd Broken Hill, 2013)
Εικόνες από pexels.com και pinterest.com