Γάτες: Η πορεία προς την εξημέρωση
του Γρηγόρη Νικολόπουλου
Οι γάτες αποτελούν ένα δημοφιλές κατοικίδιο με ιδιαίτερη συμπεριφορά. Παρόλα αυτά δεν ήταν πάντα εξημερωμένα ζώα. Πώς εξημερώθηκαν οι γάτες και πότε έγινε αυτό στην πορεία της ιστορίας;
Κατακτώντας τον κόσμο
Η οικόσιτη γάτα (Felis catus), είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα κατοικίδια, με τον πληθυσμό τους παγκοσμίως να ξεπερνά το μισό δισεκατομμύριο! Πάρα πολλοί άνθρωποι βρίσκονται σε συνεχή διαμάχη για το αν το αγαπημένο τους κατοικίδιο είναι ο σκύλος ή η γάτα, ενώ παράλληλα γάτες είναι πρωταγωνιστές σε αναρίθμητα αστεία video στο internet. Ενδεχομένως και να μην είναι υπερβολή να ειπωθεί ότι οι γάτες... έχουν καταλάβει τον κόσμο! Ωστόσο, όσο και αν φαίνεται περίεργο, λόγω της ιδιαίτερης συμπεριφοράς τους, όπως το ότι ρίχνουν πράγματα από έπιπλα και οι απότομες αλλαγές στη διάθεσή τους, οι γάτες είναι εξημερωμένα ζώα. Πώς, όμως, καταφέραμε να τις εξημερώσουμε;
Eξημερω… τι;
Η εξημέρωση είναι μία πολύ ιδιαίτερη εξελικτική διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει μικροεξελικτικές αλλαγές, που προκύπτουν από φυσική και ανθρωπογενή επιλογή στα ζώα. Συγκεκριμένα, εξημερωμένο θεωρείται ένα είδος όταν αυτό έχει τροποποιηθεί γενετικά και μόνιμα μέσω της ανθρώπινης παρέμβασης ή μέσω εκτροφής από ανθρώπους. Επιπλέον, ένα εξημερωμένο είδος, έχει ανάγκη την ανθρώπινη παρουσία είτε για την τροφή του, είτε για την στέγασή του, είτε και για τα δύο. Έχουν παρατηρηθεί τρεις διαφορετικές πορείες εξημέρωσης.
Η πορεία του θηράματος
Πληθυσμοί ανθρώπων κυνηγούσαν πληθυσμούς ζώων και για να βελτιστοποιήσουν την αποδοτικότητα του κυνηγιού αρχίζουν να ελέγχουν ομάδες των θηραμάτων. Μέσω της εκτροφής τα ζώα εξημερώνονται. Μέσω αυτής της πορείας φαίνεται να έχουν εξημερωθεί τα γουρούνια, οι αγελάδες κ.α.
Η κατευθυνόμενη πορεία
Έχοντας μάθει τεχνικές από την πορεία του θηράματος, οι άνθρωποι ελέγχουν ομάδες ζώων για να αξιοποιήσουν τις ικανότητές τους. Αυτό φαίνεται να έχει συμβεί σε άλογα, γαϊδούρια και καμήλες.
Η συμβιωτική πορεία
Σε αυτή την πορεία τα ζώα προσελκύονταν από τους ανθρώπινους καταυλισμούς, καθώς εκεί έβρισκαν φαγητό, είτε στις καλλιέργειες, είτε στα παράσιτα των καλλιεργειών. Οι άνθρωποι συμβίωσαν με τα ζώα αυτά, καθώς μπορεί να τους κάλυπταν κάποια από τις ανάγκες τους. Έτσι, σταδιακά, ζώα όπως οι σκύλοι και οι γάτες εξημερώθηκαν.
Κάπως έτσι ξεκίνησαν όλα
Οι πρόγονοι της γάτας που μπλέκεται τώρα στα πόδια σας, βρήκαν πριν από περίπου 9-10 χιλιάδες χρόνια ανθρώπινους αγροτικούς οικισμούς ως μια σταθερή πηγή φαγητού. Πέρα από την κατανάλωση των περισσευμάτων των ανθρώπων, είχαν τη δυνατότητα να θηρεύουν πληθυσμούς τρωκτικών, τα οποία με τη σειρά τους τρέφονταν με τις ανθρώπινες καλλιέργειες. Έτσι, απάλλασσαν τον άνθρωπο από τον «πονοκέφαλο» των ανεπιθύμητων τρωκτικών, ελέγχοντας τους πληθυσμούς τους.
Ήξερες ότι;
Οι γάτες έμειναν για πολλά χρόνια κοντά σε ανθρώπους, χωρίς να αποζητούν την ανθρώπινη συντροφιά;
Επιπλέον, οι σύγχρονες οικόσιτες γάτες δεν έχουν αλλάξει πολύ από τον πιο κοντινό τους πρόγονο. Το είδος Felis silvestris, και συγκεκριμένα το υποείδος Felis silvestris lybica, θεωρείται ο πιο κοντινός πρόγονος των σύγχρονων γατών. Πρόκειται για ένα ζώο ελαφρώς μεγαλύτερο, περισσότερο μοναχικό και με λιγότερη ποικιλία στους χρωματισμούς της γούνας.
Felis silvestris lybica
H παλαιότερη ένδειξη για τη σχέση μεταξύ γατών και ανθρώπων είναι στην Κύπρο! Έχουν βρεθεί απολιθώματα ηλικίας 11000 - 10500 ετών, αλλά και ο τάφος ηλικίας 9000 ετών ενός «γατόφιλου» που θάφτηκε μαζί με τη γάτα του!
Οι δύο γραμμές καταγωγής
Μία μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Nature Ecology & Evolution, εξέτασε DNA από 200 διαφορετικά απολιθώματα ηλικίας 9000 ετών από γάτες της αρχαίας Ρώμης, της Αιγύπτου, αλλά και σύγχρονες Αφρικανικές αγριόγατες. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι γάτες εξημερώθηκαν δύο φορές στην περίοδο της εξελικτικής τους ιστορίας. Δηλαδή, υπήρξαν δύο κομβικά γεγονότα συμβίωσης και εξημέρωσης της γάτας από τον άνθρωπο. Και πως το κατάλαβαν αυτό; Μα, από τις δύο διαφορετικές γενεαλογικές γραμμές που οδήγησαν στην εξέλιξη των σύγχρονων οικόσιτων γάτων.
Όπως διαπίστωσαν, η πρώτη «οικογένεια» γατών προερχόταν από τη νοτιοδυτική Ασία και εξαπλώθηκε στην Ευρώπη περίπου το 4400 π.Χ. Οι γάτες αυτές φαίνεται ότι πέρασαν μεγάλο χρονικό διάστημα ζώντας συμβιωτικά με τις αγροτικές κοινότητες στην Εύφορη Ημισέληνο, ελέγχοντας τους πληθυσμούς των τρωκτικών που τρέφονταν από καλλιέργειες. Μιλώντας για την «Εύφορη Ημισέληνο» μπορεί πολλοί να πιστέψετε ότι από κάπου θα ξεπηδήσει η Sailor Moon. Με αυτό το λίγο ρομαντικό και πολύ μυστήριο «κωδικό όνομα» αναφερόμαστε στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, η οποία εκτείνεται στο σύγχρονο Ιράκ, τη Συρία, τον Λίβανο, το Ισραήλ, την Παλαιστίνη, την Ιορδανία, την Αίγυπτο, μαζί με τη νοτιοανατολική περιοχή της Τουρκίας και τις δυτικές περιφέρειες του Ιράν.
Η δεύτερη γενεαλογική γραμμή ξεκίνησε από την Αφρική και «κυρίευσε» την Αίγυπτο, όπως μαρτυρούν και οι καλλιτεχνικές αναζητήσεις των Αιγυπτίων αυτής της περιόδου. Επιπλέον έχουν βρεθεί οστά αγριόγατας (Felis chaus), που φαίνεται ότι είχε τύχει περίθαλψης, γεγονός που σημαίνει ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πρόσεχαν τις αγριόγατες της περιοχής. Μέσω εμπορικών δρόμων γάτες μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα περίπου 3000 χρόνια πριν, και από εκεί σε όλη την Ευρώπη.
Η σύγχρονη γάτα
Και πως προέκυψε όλη αυτή η ποικιλομορφία στις γατίσιες ράτσες. Δεν θα υπήρχε καλύτερο εργαλείο από το DNA για να μαρτυρήσει το τι έγινε ακριβώς. Συγκρίσεις του DNA δείχνουν ότι από τον 19ο αιώνα μόλις, λάτρεις του ζώου έκαναν επιλεγμένες εκτροφές για να «δημιουργήσουν» ράτσες γατών με επιθυμητά χαρακτηριστικά. Ωστόσο δεν απέχουν πολύ από τους άγριους προγόνους τους. Αυτό ενδεχομένως να μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι οι γάτες, δεν επιλέχθηκαν για να εκτελούν συγκεκριμένους ρόλους, όπως η φύλαξη και η συμμετοχή στο κυνήγι. Όσο για τον λόγο που η συμπεριφορά των σύγχρονων γατών μοιάζει με εκείνη των προγόνων τους, αυτός μπορεί να κρύβεται στο «φλερτ» μεταξύ των διαφορετικών οικόσιτων πληθυσμών γατών μέσα στην ιστορία τους.
Κλείνοντας...
Παρά την ομοιότητά τους με τις αγριόγατες, οι οικόσιτες γάτες δεν παύουν να είναι εξημερωμένα ζώα, τα οποία μας έχουν ανάγκη. Ακόμα και όταν φέρονται σαν να είναι οι αρχηγοί του σπιτιού. Ίσως, όμως, να μην είναι μόνο αυτές που μας έχουν ανάγκη, αφού σίγουρα αποτελούν έναν πολύ στενό φίλο του ανθρώπου, και η επαφή μαζί τους ομορφαίνει τη ζωή πολλών ανθρώπων. Έτσι λοιπόν άμεσο συμπέρασμα από το παραπάνω είναι ότι η συντροφιά μιας γάτας είναι σχεδόν απαραίτητη. Και ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να αποκτήσει κανείς μία γάτα αν όχι η υιοθεσία. Ένας οργανισμός που προσφέρει τέτοιες υπηρεσίες είναι το A little shelter, το οποίο αποτελεί μία μη κερδοσκοπική εταιρία που ιδρύθηκε τον Οκτώβρη του 2020 και ασχολείται με φροντίδα, περίθαλψη και διασώσεις ζώων που βρίσκονται σε ανάγκη. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επισκεφτείτε την ηλεκτρονική διεύθυνση: https://www.alittleshelter.gr/
Τι να θυμάσαι:
Οι γάτες στο παρελθόν προσελκύστηκαν από το διαθέσιμο φαγητό σε ανθρώπινους καταυλισμούς και έτσι εξημερώθηκαν (συμβιωτική εξημέρωση).
Οι σημερινές οικόσιτες γάτες δεν διαφέρουν πολύ από τους πιο κοντινούς τους συγγενείς πέρα από το σωματικό μέγεθος, την κοινωνικότητα και το χρωματισμό της γούνας.
Υπάρχουν δύο γενεαλογικές γραμμές οι οποίες συνεισέφεραν στις σημερινές οικόσιτες γάτες. Η πιο παλιά προέρχεται από τη νοτιοδυτική Ασία, ενώ η πιο πρόσφατη από την Αφρική.
Μέσω εμπορικών δρόμων οι γάτες μεταφέρθηκαν στον υπόλοιπο κόσμο, και στην Ελλάδα πριν από 3000 χρόνια.
Για περισσότερες πληροφορίες:
https://www.nationalgeographic.com/science/article/domesticated-cats-dna-genetics-pets-science
Hu Y, Hu S, Wang W, Wu X, Marshall FB, Chen X, Hou L, Wang C. Earliest evidence for commensal processes of cat domestication. Proc Natl Acad Sci U S A. 2014 Jan 7;111(1):116-20. doi: 10.1073/pnas.1311439110. Epub 2013 Dec 16. PMID: 24344279; PMCID: PMC3890806.
Λίγα λόγια για τον Γρηγόρη Νικολόπουλο...
«Γειά σας! Ονομάζομαι Νικολόπουλος Γρηγόρης και είμαι μεταπτυχιακός φοιτητής στο πρόγραμμα «Περιβαλλοντική Βιολογία» του τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Κρήτης. Από όταν θυμάμαι τον εαυτό μου, είχα ένα πάθος για τα ζώα και τη φύση. Ασχολούμουν ατέλειωτες ώρες με το να βλέπω documenter και να ζωγραφίζω ζώα και κατά τη διάρκεια της σχολικής μου σταδιοδρομίας, επομένως η επιλογή του τμήματος Βιολογίας όσο έφτιαχνα το μηχανογραφικό μου ήταν μονόδρομος. Είχα την τύχη να φοιτήσω στο τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών και να εκπαιδευτώ άμεσα σε όλους τους τομείς της επιστήμης αυτής, και έτσι μου δόθηκε η δυνατότητα να βρω τι μου ταιριάζει περισσότερο. Τώρα, ξέροντας πλέον την αγάπη μου για την εξέλιξη, την οικολογία και προφανώς τον κόσμο των ζώων, θέλω στον ελεύθερό μου χρόνο να ασχοληθώ και με την επικοινωνία της επιστήμης στον μη σχετικό με αυτή κόσμο και έτσι βρήκα τα ΒιοΛόγια, μέσα από τα οποία θα μπορώ να κάνω αυτό που θέλω!»