Ένα διαφορετικό δέντρο....αυτό της ζωής
της Μαριάννας Κυργιαφίνη
Για πολλούς από εμάς, όροι όπως η “εξέλιξη”, η “φυσική επιλογή” και ο “Λαμαρκισμός” είναι άγνωστοι ή και ακατανόητοι, φέρνοντάς μας στο μυαλό αναμνήσεις από τα σχολικά μας χρόνια ή απλά λέξεις γραμμένες σε βιβλία βιολογίας. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, παρατηρείται ένα περίεργο φαινόμενο. Από τη μια, ο άνθρωπος έχει εξαιρετικά εύκολη και γρήγορη πρόσβαση σε πακτωλό πληροφοριών, ενώ από την άλλη αναπτύσσεται όλο και περισσότερο μια δυσπιστία/αμφισβήτηση απέναντι στην επιστήμη. Ιδιαίτερα σημαντικές θεωρίες που φαίνεται να έχουν επιρροή και εφαρμογή σε πολλά πεδία της ζωής, όπως η θεωρία της εξέλιξης, αμφισβητούνται από μεγάλο μέρος ανθρώπων. Χαρακτηριστικά, στην Αμερική, η εξέλιξη έχει αποτελέσει θέμα έντονης πολιτικής αντιπαράθεσης καθώς οπαδοί της Θεωρίας της Δημιουργίας προσπαθούν να πείσουν ότι η Θεωρία της Εξέλιξης είναι λανθασμένη. Ταυτόχρονα, σημαντικό μέρος του πληθυσμού της Αμερικής πιστεύει ότι ο άνθρωπος υπάρχει με τη σημερινή του μορφή από την αρχή της δημιουργίας του σύμπαντος!
Σε αυτό το άρθρο λοιπόν, θα καταρρίψουμε μερικούς μύθους γύρω από την εξέλιξη η οποία συχνά θεωρείται άμεσα συνδεδεμένη με τον Κάρολο Δαρβίνο. Αν λοιπόν βλέπεις συχνά αφίσες και εικόνες του στα social media και στο ίντερνετ και αναρωτιέσαι ποιος ήταν και τι σπουδαίο έκανε...έλα μαζί μας για να δούμε τα πράγματα από την αρχή!
Λίγα λόγια για το Δαρβίνο και το δέντρο της ζωής...
Αρχικά, όταν όλοι μας ακούμε τη λέξη εξέλιξη, στο μυαλό μας γίνεται η σύνδεση με ένα άτομο: τον Κάρολο Δαρβίνο. Ο Κάρολος Δαρβίνος ήταν ένας Άγγλος φυσιοδίφης, ο οποίος γύρω στο 1830 ξεκίνησε το περίφημο ταξίδι του με το Beagle, χωρίς καν να φαντάζεται ότι σε αυτό θα έκανε τόσο σημαντικές ανακαλύψεις που θα είχαν ως αποτέλεσμα το όνομά του να χαραχτεί στην ιστορία.
Fun fact
Ο Κάρολος Δαρβίνος ακολουθώντας τα βήματα του πατέρα του που ήταν γιατρός, αρχικά μπήκε σε μια από τις καλύτερες σχολές ιατρικής, αυτή στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Σύντομα όμως ανακάλυψε ότι η ιατρική δεν ήταν για αυτόν καθώς ένιωθε έντονη αποστροφή στη θέα του αίματος και έβρισκε τις διαλέξεις βαρετές. Έτσι, εγκατέλειψε τις σπουδές του.
Επιστρέφοντας από το ταξίδι του και αναλύοντας όλες τις παρατηρήσεις που είχε κάνει σε αυτό μελετώντας πολλούς διαφορετικούς οργανισμούς και απολιθώματα και συλλέγοντας ιστούς, ο Δαρβίνος στο έργο του ‘Η Καταγωγή των Ειδών’ προτείνει τη θεωρία της εξέλιξης. Αναφέρει δηλαδή σε αυτή, ότι τα είδη αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου και μαζεύοντας αλλαγές που περνάνε από τους γονείς στα παιδιά, διαφοροποιούνται από τον αρχικό οργανισμό. Με αυτό τον τρόπο δημιουργούνται νέα είδη και το περίφημο δέντρο της ζωής!
Όπως κάθε δέντρο μεγαλώνει και αναπτύσσεται και δημιουργούνται κλαδιά και πολύπλοκες διακλαδώσεις, έτσι ακριβώς συμβαίνει και με όλους τους οργανισμούς. Τα πάντα ξεκινούν από τη ρίζα του δέντρου, τον πρόγονο, και στη συνέχεια καθώς τα είδη συσσωρεύουν αλλαγές τα κλαδιά του δέντρου χωρίζονται και διακλαδίζονται, δημιουργώντας τελικά νέα είδη.
Πώς ο Δαρβίνος πρότεινε τον μηχανισμό της εξέλιξης;
Σας φαίνεται η ιδέα του Δαρβίνου σχετικά με το δέντρο της ζωής εντυπωσιακή; Κι όμως ο Δαρβίνος δεν έμεινε μόνο εδώ!
Fun fact
Μετά την επιστροφή του από το ταξίδι με το Beagle, ο Κάρολος Δαρβίνος αντιμετώπισε προβλήματα υγείας που απαιτούσαν να αναπαύεται αρκετές ώρες της ημέρας. Σε αυτές τις ώρες έπαιζε τάβλι με τη γυναίκα του! Είχε μάλιστα ένα πολύ σταθερό πρόγραμμα κι έπαιζε κάθε βράδυ ένα παιχνίδι στις 20:00 κι ένα στις 20:30. Κατέγραφε μάλιστα τα σκορ όλων των παιχνιδιών τους!
Ο Δαρβίνος λοιπόν δεν αναφέρθηκε μόνο στο γεγονός ότι τα είδη εξελίσσονται, αλλά το σημαντικότερο ήταν ότι πρότεινε και το μηχανισμό της εξέλιξης: τη φυσική επιλογή. Προκειμένου να φτάσει σε αυτό το συμπέρασμα, έκανε τρεις πολύ σημαντικές παρατηρήσεις:
Τα χαρακτηριστικά κληρονομούνται από τους γονείς στους απογόνους. Να σημειώσουμε βέβαια ότι εκείνη την εποχή δεν ήταν ακόμη γνωστή η έννοια του γονιδίου αλλά ο Δαρβίνος παρατήρησε ότι συχνά τα παιδιά έφεραν ίδια χαρακτηριστικά με τους γονείς τους. Επομένως, πολλά χαρακτηριστικά μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά.
Οι απόγονοι είναι περισσότεροι από αυτούς που μπορούν να επιβιώσουν. Ο Δαρβίνος παρατήρησε δηλαδή, ότι παρόλο που τα περισσότερα ζώα έδιναν πολλούς απογόνους, τελικά μόνο λίγοι από αυτούς κατάφερναν να επιβιώσουν εξαιτίας διαφόρων παραγόντων, όπως η περιορισμένη ποσότητα τροφής, ο περιορισμένος χώρος κ.α.
Παρατηρείται ποικιλομορφία στα άτομα ενός πληθυσμού, ακόμη κι αν ανήκουν στο ίδιο είδος, ως προς διάφορα χαρακτηριστικά, όπως το χρωματισμός, το μέγεθος κ.α.
Ποια είναι η θεωρία του Δαρβίνου συνοπτικά;
Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις λοιπόν, ο Δαρβίνος κατέληξε στην εξής θεωρία: Ορισμένα άτομα ενός πληθυσμού, εφόσον υπάρχει ποικιλομορφία όπως είδαμε, είναι πιθανόν να διαθέτουν ένα χαρακτηριστικό που τους βοηθά να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί μια πεταλούδα με καφέ χρωματισμό σε ένα δάσος. Αυτή είναι πολύ πιο εύκολο να ‘ξεγελάσει΄ τους θηρευτές της και να κρυφτεί στους κορμούς των δέντρων σε σύγκριση με μια λευκή πεταλούδα.
Επομένως, τα άτομα που φέρουν το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό θα επιβιώσουν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και θα αφήσουν μεγαλύτερο αριθμό απογόνων. Καθώς όμως τα χαρακτηριστικά κληρονομούνται από τους γονείς στα παιδιά, η παραπάνω πεταλούδα θα ζευγαρώσει και δώσει πολλές μικρές καφέ πεταλουδίτσες.
Έτσι, στην επόμενη γενιά θα αυξηθεί ο αριθμός των ατόμων του πληθυσμού που φέρουν το συγκεκριμένο ωφέλιμο χαρακτηριστικό, δηλαδή το καφέ χρώμα. Με το πέρασμα του χρόνου και με αυτόν το μηχανισμό συγκεντρώνονται όλο και περισσότερα νέα κληρονομήσιμα χαρακτηριστικά και δημιουργούνται νέα είδη καλύτερα προσαρμοσμένα στο περιβάλλον.
Τι να θυμάσαι:
Ο Κάρολος Δαρβίνος στο ταξίδι του με το Beagle έκανε πολύτιμες παρατηρήσεις που του έδωσαν το έναυσμα για να αρχίσει να υφαίνει τη θεωρία του.
Το δέντρο της ζωής δείχνει ότι όλοι οι οργανισμοί μοιράζονται έναν κοινό πρόγονο και καθώς συσσωρεύονται αλλαγές στα είδη προκύπτουν νέες διακλαδώσεις, δηλαδή νέα είδη.
Ο Κάρολος Δαρβίνος πρότεινε τη θεωρία της εξέλιξης αλλά και το μηχανισμό μέσω του οποίου αυτή συντελείται, τη φυσική επιλογή.
Για περισσότερες πληροφορίες:
Charles Darwin I Biography, Theory of Evolution and Facts I Britannica, https://www.britannica.com/biography/Charles-Darwin
Oldroyd, D.R. Charles Darwin's theory of evolution: A review of our present understanding. Biol Philos 1, 133–168 (1986). https://doi.org/10.1007/BF00142899
https://www.treehugger.com/surprising-facts-about-charles-darwin-4868791
Εικόνες από freepik.com, pixabay.com, pinterest.com.
Λίγα λόγια για την Μαριάννα Κυργιαφίνη
Γεια σας! Ονομάζομαι Μαριάννα Κυργιαφίνη και κατάγομαι από τη Χαλκιδική. Τα τελευταία έξι χρόνια μένω στη Λάρισα καθώς είμαι απόφοιτος του τμήματος Βιοχημείας-Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Στο ίδιο τμήμα συνεχίζω και τις μεταπτυχιακές σπουδές μου στις “Προηγμένες Πειραματικές και Υπολογιστικές Βιοεπιστήμες”. Ερευνητικά ασχολούμαι με τον προσδιορισμό του γενετικού προφίλ της ανδρικής υπογονιμότητας. Εκτός από την περιέργεια που με διακατέχει για το πώς λειτουργεί η φύση γύρω μου, με ενδιαφέρει επίσης η επικοινωνία της επιστήμης κι έτσι είμαι μέρος μιας μεγάλης εθελοντικής πρωτοβουλίας που έχει ως στόχο να φέρει την επιστήμη μέσα στη σχολική τάξη και αρθρογραφώ σε ψηφιακά μέσα ώστε να μυήσω κι άλλο κόσμο στον υπέροχο κόσμο της βιολογίας. Λατρεύω τα ταξίδια, το διάβασμα και τη μαγειρική.