Εξελικτικές αποδείξεις για… δύσκολους
της Θεοπίστης Νικολάου
Είσαι και εσύ ένας από αυτούς που τείνουν να αμφισβητούν ό,τι βλέπουν και δεν πείθονται μέχρι να τους παρατεθούν οι απαραίτητες αποδείξεις; Στόχος μας να καταρρίψουμε κάθε ενδοιασμό σου σχετικά με το αν ισχύει ή όχι η πολύβουη θεωρία της εξέλιξης και πιο συγκεκριμένα της κοινής καταγωγής, που πρώτος διατύπωσε ο Δαρβίνος. Όπως οι περισσότερες πρωτοπόρες υποθέσεις, έτσι και αυτή, δέχτηκε πολλές αρνητικές κριτικές ανά τα χρόνια. Ωστόσο πλέον, χάρη στην πρόοδο της επιστήμης, τα αποδεικτικά στοιχεία της δεν μπορούν να παραβλεφθούν.
Η θεωρία της κοινής καταγωγής υποστηρίζει πως όλοι οι έμβιοι οργανισμοί που υπάρχουν σήμερα στον πλανήτη μας, αλλά και αυτοί που εξαφανίστηκαν, προέρχονται από ένα μόνο κοινό πρόγονο. Σε ποια στοιχεία στηρίζεται όμως αυτή η θεωρία;
Σκάβοντας για αποδείξεις
Ένα από τα πιο βαρύγδουπα στοιχεία είναι τα απολιθώματα. Όπως ίσως ήδη φαντάζεσαι οι πρόγονοι ενός οργανισμού μοιάζουν πολύ με τη σημερινή μορφή του είδους. Για παράδειγμα, σκέψου τον σκελετό ενός πιθήκου και αυτόν του ανθρώπου. Σίγουρα θα μπορείς να διακρίνεις πολλές ομοιότητες, αλλά και κάποιες διαφορές, οι οποίες μόνο μέσω των απολιθωμάτων θα μπορούσαν να εντοπιστούν. Και αυτό γιατί; Τα απολιθώματα είναι λείψανα οργανισμών που ζούσαν στο παρελθόν και βρίσκονται σε γεωλογικά στρώματα, δηλαδή σε παλαιότερα «στρώματα» Γης. Έτσι, όσο πιο κάτω στη Γη βρίσκεται ένα απολίθωμα, τόσο παλαιότερο είναι χρονολογικά.
Τα ευρήματα αυτά μπορούν να βοηθήσουν στην αποκάλυψη των πιθανών εξελικτικών συνδέσεων μεταξύ των αρχαιότερων ειδών που έχουν εξαφανιστεί, και των σημερινών ειδών.
Αν βάλουμε στη σειρά τα απολιθώματα από στενά συγγενικούς οργανισμούς είναι πιθανό να διακρίνουμε μικρές αλλαγές από τον έναν οργανισμό στον άλλον, που σταδιακά συμβάλλουν στη δημιουργία ενός νέου είδους, σε βάθος χρόνου. Για παράδειγμα, θα μπορούσες να φανταστείς πως ήταν μία αρχέγονη μορφή του πολυαγαπημένου μας αλόγου; Μείνε ψύχραιμος, επειδή οι πρόγονοι του αλόγου είχαν το μέγεθος ενός… σκύλου! Μάλιστα, αυτός ο πρόγονος που άνηκε στο γένος Hyracotherium, είχε πολλά δάχτυλα στα πόδια του, ενώ το γνωστό μας άλογο που (Equus) έχει μόλις ένα. Υπάρχει ένα αρκετά πλήρες αρχείο που μας υποδεικνύει τη μετάβαση από τα μικρά αρχέγονα «αλογάκια», στα αγέρωχα άλογα που γνωρίζουμε εμείς σήμερα.
Τα αλληλοσυμπληρούμενα στοιχεία
Ένα ακόμη γεγονός που δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί τυχαίο και στηρίζει τη θεωρία της κοινής καταγωγής, είναι οι ομοιότητες μεταξύ των συγγενικών ειδών που βρίσκονται τόσο σε μορφολογικό, όσο και σε μοριακό επίπεδο, ή αλλιώς ομολογία.
Όσον αφορά τη μορφολογία, οι επιστήμονες βασίζονται κυρίως στη σύγκριση της ανατομίας ζώων προκειμένου να αποκαλύψουν εάν υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ τους. Παλαιότερα υποστηριζόταν πως όσο πιο πολύ μοιάζουν δύο ζώα, τόσο πιο στενά συγγενικά είναι. Η πρόοδος της επιστήμης, όμως, ήρθε να προσθέσει ένα νέο στοιχείο για να εξακριβώσουμε αυτή τη σχέση, μέσω της μελέτης των μορίων των οργανισμών. Έτσι αποδείχθηκε πως ακόμη και τα μικρά στοιχεία που αποτελούν τα κύτταρα μας, τα μόρια, εξελίσσονται από έναν πρόγονο στους απογόνους του σε βάθος χρόνου, μέσω αλλαγών που ονομάζονται μεταλλάξεις! Το εύρημα αυτό όχι μόνο στήριξε τη θεωρία του Δαρβίνου, αλλά επαλήθευσε και πολλές από τις συγγενικές σχέσεις που είχαν προταθεί με βάση μορφολογικές ομοιότητες ειδών, πιστοποιώντας την αποδεικτική αξία τους.
Εμβρυολογία
Ωστόσο οι ομοιότητες μεταξύ των ειδών δεν σταματούν εκεί! Όσο αναπάντεχο και αν φαντάζει, τα έμβρυα είναι από τις πιο απτές αποδείξεις πως οι οργανισμοί συγγενεύουν, καθώς στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης πολλές φορές δεν μπορούμε καν να διακρίνουμε διαφορές μεταξύ τους. Μην σου φανεί παράξενο, λοιπόν, το ότι μπορεί να μπερδέψεις ένα ανθρώπινο έμβρυο στα πολύ πρώιμα στάδιά του με αυτό ενός ποντικού ή ακόμα… και ενός ερπετού!
Spoiler alert: Η πάνω εικόνα είναι από άνθρωπο, ενώ η δεύτερη από ποντίκι.
Αυτά που η εξέλιξη άφησε πίσω…
Για ποιο λόγο μπορεί ορισμένα είδη να φέρουν δομές ή και ολόκληρα όργανα, που έχουν πολύ περιορισμένη ή και καθόλου λειτουργία; Καμία άλλη θεωρία δεν μπορούσε να εξηγήσει αυτό το φαινόμενο, παρά μόνο αυτή της Εξέλιξης. Πιο συγκεκριμένα, η ύπαρξη τέτοιων οργάνων υποδεικνύει πως μπορεί να κληρονομήσαμε από τους προγόνους μας δομές που στην εποχή τους ήταν χρήσιμες, αλλά στη δική μας δεν έχουν κάποια χρησιμότητα λόγω των αλλαγών στο περιβάλλον διαβίωσης. Έτσι, αυτές σταδιακά οδηγήθηκαν στο να χάσουν, να μετριάσουν σε σημαντικό βαθμό τη λειτουργία τους ή να αναπτύξουν μία διαφορετική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα; Η σκωληκοειδής απόφυση του ανθρώπου! Σε κατώτερα θηλαστικά αυτή έχει ρόλο στην πέψη των τροφών, και πιο συγκεκριμένα της κυτταρίνης που βρίσκεται στις πράσινες τροφές, ωστόσο στον άνθρωπο δεν φαίνεται να έχει τέτοια λειτουργία. Πιο πρόσφατες έρευνες δείχνουν πως παρόλο που η σκωληκοειδής απόφυση έχασε αυτή τη λειτουργία, βοηθά στην άμυνα του ανθρώπινου οργανισμού έναντι μικροοργανισμών.
Τι να θυμάσαι:
Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινής καταγωγής όλοι οι οργανισμοί που υπήρξαν ποτέ στον πλανήτη μας, προέρχονται από έναν κοινό πρόγονο.
Τα απολιθώματα μπορούν να μας οδηγήσουν να καταλάβουμε πώς δημιουργήθηκε ένα είδος από τον πρόγονό του.
Οι μορφολογικές ομοιότητες σε ενήλικους οργανισμούς και έμβρυα, συνδυαστικά με μοριακά στοιχεία, μπορούν να μας υποδείξουν την ύπαρξη ή μη συγγένειας μεταξύ ειδών.
Μέσω της εξέλιξης μπορεί να διατηρούνται δομές σε είδη, που υπήρχαν σε προγόνους τους, αλλά πλέον δεν χρησιμοποιούνται και ονομάζονται υπολειμματικές δομές.
Για περισσότερες πληροφορίες:
National Academy of Sciences (US). Science and Creationism: A View from the National Academy of Sciences: Second Edition. Washington (DC): National Academies Press (US); 1999. Evidence Supporting Biological Evolution. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK230201/
Kooij, I. A., Sahami, S., Meijer, S. L., Buskens, C. J., & Te Velde, A. A. (2016). The immunology of the vermiform appendix: a review of the literature. Clinical and experimental immunology, 186(1), 1–9. https://doi.org/10.1111/cei.12821
Mayr, E. (2005). Τι είναι η εξέλιξη (1η Ελληνική Έκδοση). Αθήνα: Κάτοπτρο. σελίδες: 43-63
Ayala, F. Jose (2020, November 20). Evolution. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/science/evolution-scientific-theory. Accessed 22 March 2021.
Λίγα λόγια για τη Θεοπίστη Νικολάου...
Γεια σας! Ονομάζομαι Νικολάου Θεοπίστη- ή όπως προτιμώ να με φωνάζουν- Θέη. Από μικρή με γοήτευε η επιστήμη της Βιολογίας διότι ήμουν περίεργη να καταλάβω πως λειτουργούν αυτά που θεωρούμε δεδομένα στο ίδιο μας το σώμα, στο περιβάλλον γύρω μας καθώς και πως μπορούν όλοι οι οργανισμοί να συμβιώνουν αρμονικά, διαμορφώνοντας τον πλανήτη μας. Για αυτό, ξεκίνησα τις σπουδές μου στο τμήμα Βιολογίας του ΑΠΘ, στο οποίο ακολουθώ την κατεύθυνση της Μοριακής Βιολογίας, Γενετικής και Βιοτεχνολογίας. Έχω εργαστεί στη διδασκαλία της Βιολογίας σε επίπεδο Λυκείου. Επίσης, έχω παρακολουθήσει συνέδρια που αφορούν διάφορους τομείς της Βιολογίας και προσπαθώ συνεχώς να επεκτείνω τις γνώσεις μου στον τομέα μέσω διαδικτυακών μαθημάτων. Στόχος μου είναι να εργαστώ στον χώρο της έρευνας. Οι τομείς που με ενδιαφέρουν περισσότερο είναι η Γενετική, η Νευροβιολογία, η Εξέλιξη και η Ανάπτυξη. Πέραν της Βιολογίας σημαντική θέση στη ζωή μου κατέχει η μουσική, και πιο συγκεκριμένα η άρπα, όπως επίσης και ο εθελοντισμός.