Dodo, το πτηνό-έμβλημα της εξαφάνισης
της Παναγιώτας Σαντίκου
Το ζωικό βασίλειο είναι γεμάτο ενδιαφέροντα μυστήρια και ιστορίες. Λίγα, όμως, ζώα έχουν γεννήσει τόσες θεωρήσεις και εικασίες, όσο ένα τεράστιο περιστέρι που είναι εξαφανισμένο τα τελευταία 400 περίπου χρόνια, το Dodo (Raphus cucullatus). Τόσο η ιστορία της ζωής του στον πλανήτη, όσο και η εξαφάνισή του αποτελούν αντικείμενο ατελείωτης έρευνας, χωρίς ξεκάθαρες και οικουμενικά αποδεκτές απαντήσεις.
Ποιο είναι το Dodo;
Το επιστημονικό του όνομα είναι Raphus cucullatus και ανήκει στην οικογένεια Columbidae, που είναι η οικογένεια των περιστεριών. Το σήμα κατατεθέν του είναι τα μικροσκοπικά φτερά του, τα οποία όμως δεν χρησιμοποιούσε για να πετάει. Ο πλησιέστερος ζωντανός συγγενής του Dodo είναι το περιστέρι Nicobar (Caloenas nicobarica). Το Dodo ήταν ενδημικό πτηνό στο νησί του Μαυρίκιου στον Ινδικό ωκεανό, ανατολικά της Μαδαγασκάρης. Περιπλανιόταν ανενόχλητο στο νησί πριν καταφθάσουν οι πρώτοι άνθρωποι.
Fun Fact
Το "Dodo" είναι όρος αργκώ για ένα ανόητο άτομο, εύκολα χειραγωγίσιμο. Άλλη σχετική λέξη είναι το Doudo, που σημαίνει «ανόητος» ή «τρελός», και μάλλον οφείλεται στο ότι το Dodo δεν φοβόταν τους ανθρώπους και δεν είχε αναπτύξει μηχανισμούς άμυνας, ένα φαινόμενο που ονομάζεται νησιωτική πραότητa. Πολλοί υποστηρίζουν και την ονοματοποιητική προσέγγιση του ήχου του πουλιού που μοιάζει με περιστεριού, που βγάζει δύο νότες “doo-doo”.
Πώς έμοιαζε;
Οι εικονογραφήσεις και οι γραπτές μαρτυρίες του 17ου αιώνα είναι οι μοναδικές πηγές που μπορούν οι επιστήμονες να βασιστούν.
Σύμφωνα με τις περισσότερες αναπαραστάσεις το Dodo είχε γκριζωπό ή καφετί φτέρωμα. Το κεφάλι ήταν γκρίζο, το ράμφος πράσινο, μαύρο και κίτρινο, και τα πόδια ήταν γερά και κιτρινωπά, με μαύρα νύχια. Ήταν ένα ψηλό πτηνό, που μπορούσε να φτάσει μέχρι 1 μέτρο ύψος... Τα αρσενικά ξεχώριζαν από τα θηλυκά από το μεγαλύτερο μέγεθος και τα αναλογικά μακρύτερα ράμφη. Το ράμφος του ήταν βαρύ και κυρτό και αποτελούσε ,μάλλον, τη μοναδική του άμυνα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ένας διάσημος πίνακας του 1626, που τώρα ονομάζεται Dodo του Edwards. Έχει γίνει από τότε η τυπική εικόνα ενός Dodo, πάνω στην οποία βασίζονται οι περισσότερες απεικονίσεις.
Fun Fact
Μέχρι τον 19ο αιώνα θεωρούταν μυθικό πλάσμα, ήταν δηλαδή τόσο πραγματικό
όσο μία γοργόνα ή ένας μονόκερος!
H λυπητερή ιστορία της εξαφάνισης...
Ακόμα και σήμερα, τόσο το «πότε» όσο και το «γιατί» εξαφανίστηκε το Dodo παραμένουν αναπάντητα, με πολλές έρευνες να αποκαλύπτουν όλο και περισσότερα στοιχεία. Οι κοινώς αποδεκτές απαντήσεις στο μυστήριο είναι:
Καταρχάς, δεν υπάρχει ακριβής ημερομηνία εξαφάνισης, πιθανώς τέλη 17ου αιώνα. Θεωρείται πως τελευταία εθεάθη το 1688.
Fun Fact
Η ιδέα της κλωνοποίησης ενός Dodo σε στυλ “Jurassic Park” συζητιέται συνέχεια. Υπάρχουν DNA δείγματα dodo εκεί έξω, και φημολογείται ότι επιστήμονες στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης έχουν λειτουργικό γενετικό υλικό για το πτηνό. Αλλά αν λάβουμε υπόψη, πόσα λίγα ξέρουμε για αυτό το πλάσμα, οι περισσότεροι πιστεύουν ότι θα πρέπει να αφήσουμε το Dodo να «ζήσει» στο παρελθόν…
Θεωρείται ότι ήταν επιρρεπές στην εξαφάνιση, καθώς είναι ένα είδος με περιορισμένο γεωγραφικό εύρος εξάπλωσης, με έναν ή μερικούς πληθυσμούς. Κάθε πληθυσμός ενός είδους μπορεί να εξαφανιστεί ως αποτέλεσμα της επίδρασης τυχαίων παραγόντων.
Ακόμη, δεν είχε έρθει πρωτύτερα σε επαφή με τον άνθρωπο, και έτσι είχε λιγότερες πιθανότητες επιβίωσης, σε σχέση με τα είδη που έχουν υποστεί ανθρωπογενείς διαταραχές και επέζησαν. Πρέπει να αναφέρουμε πως, το Dodo δεν είχε την ικανότητα να πετάξει και προφανώς δεν μπορούσε να μεταναστεύσει, άρα δεν διασπειρόταν αποτελεσματικά.
Σημαντικό παράγοντα εξαφάνισης του Dodo αποτελεί η Ολλανδική Κατοχή του Μαυρικίου το διάστημα 1638-1658 και 1664-1710. Η πρώτη επίσκεψη Ολλανδών -και πρώτη αναφορά στο Dodo!- ήταν το 1598. Είναι αδιαμφισβήτητο πως η ανθρώπινη παρέμβαση των Ολλανδών αποικιστών ήταν που προκάλεσε την εξαφάνιση του Dodo. Το κυνήγι και η απώλεια ενδιαιτήματος, είναι λόγοι που μπορεί να διαβάσετε με μια σύντομη αναζήτηση πως αποτέλεσαν κύριο παράγοντα εξαφάνισης του αγαπημένου πτηνού. Σίγουρα συνέβαλαν, χωρίς όμως να είναι καθοριστικοί παράγοντες.
Fun Fact
Ένα γονίδιο της μύγας των φρούτων (Drosophila melanogaster) σε μια περιοχή ενός χρωμοσώματος που απαιτείται για την ικανότητα πτήσης, ονομάστηκε από τους επιστήμονες ως "Dodo" , για χιουμοριστικούς λόγους!
Μία ακόμη πιθανή αιτία εξαφάνισης του Dodo αποτελούν οι βιολογικές εισβολές. Οι Ολλανδοί έφεραν μαζί τους πολλά ζώα στο Μαυρίκιο, όπως αρουραίους, γουρούνια και ελάφια τα οποία διατάραξαν έντονα την ισορροπία στον Μαυρίκιο. Τα εισβάλλοντα είδη μπορούν να αντικαταστήσουν τα ντόπια, μέσω ανταγωνισμού για χρήση των πόρων που βρίσκονται σε μικρή διαθεσιμότητα. Επιπλέον, τα νησιωτικά είδη συχνά δεν έχουν ανοσία σε ασθένειες που εμφανίζονται στη ηπειρωτική χώρα. Όταν εισάγονται εξωτικά ζώα, πολλές φορές αυτά φέρουν παθογόνα ή παράσιτα, τα οποία αν και είναι σχετικά αβλαβή για τους εξωτικούς ξενιστές τους, μπορούν να εξοντώσουν τους ντόπιους πληθυσμούς. Η εισαγωγή ενός και μόνον είδους σε νησί μπορεί να προκαλέσει τοπική εξαφάνιση σε πολυάριθμα ντόπια είδη. Έτσι, η ισορροπία στο οικοσύστημα του Μαυρικίου διαταράχθηκε μη αντιστρέψιμα… Ως αποτέλεσμα, κάποια στιγμή στα τέλη του 17ου αιώνα, το Dodo εξαφανίστηκε.
Science Fact
To Dodo γεννούσε μόνο ένα αυγό το χρόνο!
Tο Dodo έχει ταυτιστεί με την εξαφάνιση που προκαλείται από την ανθρώπινη δράση…
Αυτό αποτελεί μία προειδοποίηση προς εμάς για το μέλλον, και το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος, για να μην καταλήξουμε και εμείς “dead as dodo”.
Με βάση έρευνες έχει υπολογιστεί ότι 1 στα 8 είδη πτηνών κινδυνεύουν με εξαφάνιση (BirdLife International). Πρέπει λοιπόν να λάβουμε δράση!
Για να δεις το μοναδικό 3D απολίθωμα που βρίσκεται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας κάνε κλικ εδώ (The Oxford Dodo (OUMNH.ZC.11605) 3D Model)
Τι να θυμάσαι:
Το Dodo ζούσε στο νησί του Μαυρικίου και είναι εξαφανισμένο εδώ και 400 περίπου χρόνια.
Δεν είχε την ικανότητα πτήσης και δεν φοβόταν τους εχθρούς του, έτσι απέκτησε την φήμη του «χαζού».
Ήταν πολύ επιρρεπές στην εξαφάνιση, καθώς είχε περιορισμένο εύρος εξάπλωσης και δεν είχε έρθει πρωτύτερα σε επαφή με τον άνθρωπο.
Κύριοι παράγοντες που συνέλαβαν στην εξαφάνιση του δεν ήταν το κυνήγι και η αποψίλωση των δασών, αλλά οι βιολογικές εισβολές και ο ανταγωνισμός.
Η θήρευση και ο ανταγωνισμός για περιορισμένες πηγές τροφίμων πρέπει να είχαν σημαντική επίδραση στην επιβίωση των ενηλίκων dodo και την ικανότητά τους να αναπαραχθούν επιτυχώς, καθώς και στην επιβίωση και εκκόλαψη των νεογνών.
Για περισσότερες πληροφορίες:
Primack R., Αριανούτσου Μ., Δημητρακόπουλος Π. (2017). Βιολογία της διατήρησης, University Studio Press.
Middleton G.J. & Hume J.P (2016). The discovery of a Dodo Raphus cucullatus Linn. (Aves, Columbiformes) in a highland Mauritian lava cave, Helictite, (2016) 42: 13-20
Angst D., Chinsamy A., Steel L., Hume J.P. (2017). Bone histology sheds new light on the ecology of the dodo (Raphus cucullatus, Aves, Columbiformes). Scientific reports, 24;7(1):7993.
McNish J. (2017). Lifestyle of the Dodo revealed, Natural History Museum
Roberts D. & Solow A. (2003). When did the dodo become extinct?. Nature 426, 245
Λίγα λόγια για την Παναγιώτα Σαντίκου...
"Γεια σας! Ονομάζομαι Παναγιώτα Σαντίκου και είμαι προπτυχιακή φοιτήτρια στο τμήμα Βιολογίας του ΕΚΠΑ. Η αγάπη μου για τη Βιολογία ξεκίνησε από το Λύκειο, καθώς με ενθουσίαζε η αναζήτηση και η ερμηνεία των βιολογικών φαινομένων. Η αγάπη μου για την επιστήμη ολοένα και μεγάλωνε κι έτσι, συνέχισα την πορεία μου ως βιολόγος. Η κλίση μου είναι κυρίως προς τη Ζωολογία, την Οικολογία, την Ανθρωπολογία και φυσικά την Εξέλιξη. Εξάλλου όπως έχει πει και ο T.Dobzhansky «Τίποτε στη Βιολογία δεν έχει νόημα, παρά υπό το φως της Εξέλιξης». Μέσα από τα ΒιοΛόγια θέλω να πλησιάσω την επιστήμη, να μάθω καινούργια πράγματα από συναδέλφους μου και να ασχοληθώ με τη συγγραφή. Μου αρέσει να χορεύω Λάτιν και commercial, απολαμβάνω τις τέχνες και την παρέα της οικογένειας και των φίλων μου."