Κάνναβη: Όσα δεν ήξερες ότι θες να μάθεις
Έγινε ενημέρωση: 15 Φεβ 2021
Ένα φυτό με πλούσια ιστορία , η κάνναβη, αποτελεί “hot” θέμα τόσο της κοινής γνώμης όσο και της επιστήμης. Σίγουρα μπορείτε να αναγνωρίσετε το σύγχρονο σύμβολο της κάνναβης, που δεν είναι άλλο από το φύλλο της. Τι γνωρίζετε, όμως, για το ίδιο το φυτό και τα χαρακτηριστικά του;
Ένα πραγματικά εντυπωσιακό φυτό
Το γένος Cannabis, της οικογένειας Cannabaceae, αποτελείται από ένα είδος ετήσιου, ανθοφόρου βοτάνου, το Cannabis sativa. Πρόκειται για ένα ευέλικτο και, παράλληλα, πολύπλοκο φυτό, που πολλές ποικιλίες του μοιάζουν αρκετά διαφορετικές. Και αυτό διότι τα μορφολογικά χαρακτηριστικά τους επηρεάζονται τόσο από γενετικούς όσο και από περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως ο τύπος του εδάφους, το νερό, η φωτοπερίοδος και ο διαθέσιμος χώρος για την ανάπτυξη του φυτού. Μπορεί να φτάσει από 0,2 έως 6 μέτρα ύψος και τα εντυπωσιακά φύλλα της έχουν σχήμα που μοιάζει με παλάμη, και ανάλογα την ποικιλία έχουν από 5 έως 9 «δάχτυλα».
Science Fact
Το αμφιλεγόμενο ζήτημα της ταξινόμησης της κάνναβης:
είναι διαφορετικά είδη ή διαφορετικά υποείδη;
Συχνά αναφέρεται ότι το γένος Cannabis αποτελείται από 3 είδη:
C. sativa (Linnaeus, 1753), C. indica (Lamarck, 1785), C. ruderalis (Janischevsky, 1924)
Όμως οι γονιδιωματικές μελέτες στην κάνναβη υποδεικνύουν ότι πρόκειται για ένα είδος, το Cannabis sativa, που χωρίζεται σε διαφορετικά υποείδη και ποικιλίες.
Τα «φύλα» των φυτών
Υπάρχουν αρσενικά και θηλυκά φυτά. Ονομάζονται δίοικα, και η κάνναβη είναι ένα από αυτά, δηλαδή τα αρσενικά και θηλυκά άνθη της βρίσκονται σε ξεχωριστά άτομα. Τα αρσενικά φυτά παράγουν τη γύρη που με τη βοήθεια του αέρα θα φτάσει στα άνθη των θηλυκών για να τα γονιμοποιήσει.
Οι καρποί της κάνναβης ονομάζονται αχαίνια, είναι μικροί και ωοειδείς με αποχρώσεις καφέ-γκρι. Κάθε αχαίνιο περιέχει ένα σπέρμα (σπόρος) πλούσιο σε έλαιο υψηλής διατροφικής αξίας.
Μπορούμε εύκολα να διακρίνουμε το φύλο του φυτού κατά την άνθηση. Τα αρσενικά φυτά είναι πιο «χαλαρά» με λιγότερα άνθη και φύλλα, και μόλις ρίξουν τη γύρη τους μαραίνονται. Τα θηλυκά είναι πιο εύρωστα καθώς παραμένουν ζωντανά και ωριμάζουν για να σχηματίσουν τους καρπούς.
Cannabis sativa. Αριστερά αρσενικό και δεξιά θηλυκό φυτό.
Science Fact
Στην οικογένεια Cannabaceae ανήκει και ο λυκίσκος (Humulus lupulus) που χρησιμοποιείται στη μπύρα από αρχαιοτάτων χρόνων.
Τι κάνει την κάνναβη μοναδική;
Τα περισσότερα τμήματα του φυτού, εκτός από τις ρίζες και τα αχαίνια, φέρουν τριχίδια τα οποία μπορεί να περιέχουν ή όχι αδένες. Τα αδενώδη τριχίδια προσδίδουν την «αστραφτερή» αισθητική στο φυτό. Παράγουν τη ρητίνη, η οποία έχει όλο το…«ζουμί» που έκανε την κάνναβη τόσο δημοφιλή. Βρίσκονται περισσότερο στην επιφάνεια των θηλυκών ανθέων και λιγότερο στα φύλλα και στον βλαστό. Στη φύση ο ρόλος της ρητίνης είναι η προστασία του φυτού από παράσιτα, παθογόνα και υπερβολική θερμότητα και βοηθούν στην προσκόλληση της γύρης.
Fun Fact
Τα θηλυκά φυτά παράγουν πολύ μεγαλύτερη ποσότητα ρητίνης σε σχέση με τα αρσενικά και για αυτό είναι τα πιο επιθυμητά.
Ποιο είναι, λοιπόν, το «ζουμί»;
Τα τριχίδια αποτελούν ένα «φυτοχημικό εργοστάσιο», που παράγει μια μοναδική κατηγορία ουσιών, τα κανναβινοειδή ή φυτοκανναβινοειδή. Στον άνθρωπο, και σε άλλα ζώα, τα φυτοκανναβινοειδή ρυθμίζουν τη δραστηριότητα του ενδοκανναβινοειδούς συστήματος του σώματος. Αυτό το σύστημα είναι μια «ασπίδα» για τον οργανισμό καθώς συμμετέχει στη ρύθμιση πολλαπλών φυσιολογικών μηχανισμών όπως ομοιόσταση των λιπιδίων, φλεγμονή, όρεξη, κίνηση, διάθεση και πόνος.
Από τα πιο σημαντικά είναι η THC και η CBD. H THC ή Δ9-τετραϋδροκανναβινόλη ευθύνεται για τις ψυχοτρόπες ιδιότητες της κάνναβης. Η CBD ή κανναβιδιόλη δεν είναι ψυχοδραστική, αλλά θεωρείται ευρέως αποτελεσματικό φάρμακο για ποικίλα προβλήματα υγείας. Περισσότερα για αυτήν εδώ!
Science Fact
Η ιδιαίτερη μυρωδιά της κάνναβης οφείλεται στα τερπένια, τα οποία είναι αρωματικά πτητικά έλαια που, επίσης, παράγονται από τα τριχίδια.
Άλλο φαρμακευτική, άλλο ψυχαγωγική και άλλο βιομηχανική;
Οι γενικές αυτές ονομασίες αντανακλούν τις διαφορετικές χρήσεις της κάνναβης.
Ποικιλίες που καλλιεργούνται για βιομηχανική παραγωγή ινών, σπόρων και των παραγώγων τους, αναφέρονται ως βιομηχανική ή κλωστική κάνναβη και η περιεκτικότητά τους σε THC είναι μικρότερη του 0,2%. Από την άλλη, αυτές που χρησιμοποιούνται για τις ευφοριογόνες δράσεις τους χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα THC, 1-30% με >10% να θεωρείται ισχυρή, και από αυτές προέρχεται η μαριχουάνα και το χασίς. Τέλος, οι ποικιλίες φαρμακευτικής κάνναβης χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα THC (>0,2%) και CBD.
Άνθρωπος και κάνναβη, μια μακροχρόνια σχέση
Η κάνναβη κατάγεται από την κεντρική Ασία, πιθανότατα το βορειοανατολικό τμήμα του οροπεδίου των Ιμαλαΐων, από όπου εξαπλώθηκε στην ανατολική Κίνα, τη Ρωσία και την Ευρώπη. Με την καλλιέργειά της να ξεκινά τη Νεολιθική Εποχή, είναι ένα από τα παλαιότερα καλλιεργούμενα φυτά της ανθρωπότητας. Ταξίδευε με εμπόρους και νομαδικούς λαούς και η καλλιέργειά της διαδόθηκε ανά τον πλανήτη. Από την Κίνα και την Ινδία, έως την Αίγυπτο και τη Μεσόγειο η κάνναβη χρησιμοποιούνταν ευρέως για παραγωγή ινών και ως βρώσιμο, φαρμακευτικό και ψυχαγωγικό φυτό.
Fun Fact
Τον 2ο αιώνα π.Χ. στην Κίνα, ένα μείγμα σπόρων κάνναβης με κρασί εφαρμόστηκε ως αναισθητικό σε χειρουργική επέμβαση.
Βέβαια η ιστορία της κάνναβης περιλαμβάνει και τις παγκόσμιες απαγορεύσεις σχετικά με τη χρήση, πώληση ή παραγωγή που κυρίως αναπτύχθηκαν στα τέλη του 19ου και στον 20ο αιώνα. Τα τελευταία χρόνια αρχίζει να επιτρέπεται η καλλιέργεια και χρήση φαρμακευτικής και βιομηχανικής κάνναβης σε διάφορες χώρες, με το νομικό καθεστώς να παραμένει εξελισσόμενο σε διεθνές επίπεδο. Στην Ελλάδα το 2013 ψηφίστηκε νόμος που επέτρεπε την καλλιέργεια βιομηχανικής κάνναβης (THC <0,2%), ο οποίος εκδόθηκε 3 χρόνια αργότερα. Το 2018 άρθηκε η απαγόρευση και της φαρμακευτικής κάνναβης.
Ένα όχι και τόσο μικρό εύρος εφαρμογών
Η ομολογουμένως πιο δημοφιλής χρήση της είναι η ψυχαγωγική. Περίπου 2,5% του πληθυσμού του πλανήτη καταναλώνει κάνναβη σε διάφορες μορφές για τις ευφοριογόνες δράσεις της.
Μαριχουάνα vs Χασίς
Και τα δύο είναι παρασκευάσματα του φυτού της κάνναβης. Συνήθως καπνίζονται αλλά καταναλώνονται και ως τρόφιμο ή σε μορφή τσαγιού. Η μαριχουάνα αποτελείται κυρίως από αποξηραμένα άνθη, φύλλα και βλαστό. Αφού το θηλυκό φυτό φτάσει σε πλήρη ανθοφορία αφήνεται να αποξηραθεί. Αντίθετα, το χασίς αποτελείται από τη ρητίνη και θηλυκά άνθη που συμπιέζονται σε μικρά κυβάκια που μοιάζουν με μικρά κομμάτια σοκολάτας.
Fun Fact
Το μπχάνγκ (bhang) είναι παρασκεύασμα φύλλων και ανθέων κάνναβης.
Χρησιμοποιείται στην Ινδία από τα αρχαία χρόνια έως και σήμερα, όπου σερβίρεται σε μιλκσέικ στο Holi, γνωστό και ως η «γιορτή των χρωμάτων».
Η χρήση της κάνναβης, όμως, δεν περιορίζεται στον ψυχαγωγικό σκοπό. Πάρτε μια «γεύση» των χρήσεων κάθε μέρους του φυτού!
Τι να θυμάσαι:
Το γένος Cannabis αποτελείται από ένα είδος, το Cannabis sativa, το οποίο έχει διάφορα υποείδη και ποικιλίες.
Η κάνναβη είναι δίοικο φυτό, δηλαδή τα αρσενικά και θηλυκά άνθη της βρίσκονται σε ξεχωριστά άτομα.
Τα φυτοκανναβινοειδή είναι ουσίες που περιέχονται στη ρητίνη της κάνναβης και επηρεάζουν τη δραστηριότητα του ενδοκανναβινοειδούς συστήματος του σώματός μας.
Η THC είναι ψυχοδραστική, ενώ η CBD όχι.
Οι χρήσεις της είναι πολλές: από τη διατροφή και τη φαρμακοβιομηχανία, έως τη φυτοπροστασία και την κλωστοϋφαντουργία.
Για περισσότερες πληροφορίες:
Russo EB. History of cannabis and its preparations in saga, science, and sobriquet. Chem Biodivers. 2007 Aug;4(8):1614-48. doi: 10.1002/cbdv.200790144. PMID: 17712811.
Robert C. Clarke & Mark D. Merlin (2016) Cannabis Domestication, Breeding History, Present-day Genetic Diversity, and Future Prospects, Critical Reviews in Plant Sciences, 35:5-6, 293-327, http://dx.doi.org/10.1080/07352689.2016.1267498
Ελένη Τσαλίκη, Απόστολος Καλύβας, Ελένη Μαλούπα, 2016, Οδηγός Καλλιέργειας Κλωστικής Κάνναβης στην Ελλάδα (Cannabis sativa L.), ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ – ΙΓΒΦΠ, Γενική Διεύθυνση Αγροτικής Έρευνας. http://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/KANABH/odhgos_kaliergeias2017_Cannabis.pdf?fbclid=IwAR1QCdxF4Nxep3kbw3n1xgh9cHf0Og6kQuZX6FAt0FxUnOuvp_SOsYS4At4
Farinon, B.; Molinari, R.; Costantini, L.; Merendino, N. The Seed of Industrial Hemp (Cannabis sativa L.): Nutritional Quality and Potential Functionality for Human Health and Nutrition. Nutrients 2020, 12, 1935.