Βακτήρια: οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος
Έγινε ενημέρωση: 10 Ιουν 2021
της Χριστίνας Γκουντέλου
Τα βακτήρια, αυτοί οι μικροσκοπικοί φίλοι και εχθροί μας, βρίσκονται παντού γύρω μας. Εντοπίζονται πάνω στα σώματα ζώων και φυτών καθώς και στο έδαφος, ενώ εξαίρεση δεν αποτελεί ούτε το ανθρώπινο σώμα, το οποίο είναι γεμάτο από βακτήρια. (Μπορεί να μάθεις για τα Βακτήρια και τα χαρακτηριστικά τους στο άρθρο μας Μία πρώτη γνωριμία με τα Βακτήρια).
Τα «good news» είναι ότι τα περισσότερα βακτήρια είναι ακίνδυνα, και μερικά μάλιστα είναι εξαιρετικά χρήσιμα. Τα «bad news» είναι ότι ένας σχετικά μικρός αριθμός ειδών μπορεί να προκαλέσει ασθένειες. Επειδή συνήθως ξεκινάω με τα κακά νέα ώστε να αφήνω στο τέλος μία πιο ευχάριστη νότα, για να δούμε πρώτα πως μας «ενοχλούν» αυτοί οι μικροσκοπικοί κατεργάρηδες.
Η άσχημη πλευρά των βακτηρίων
Τα «κακά» βακτήρια, δηλαδή εκείνα που προκαλούν ασθένειες, τα ονομάζουμε παθογόνα και μεταδίδονται στον άνθρωπο μέσω του αέρα, του νερού, της τροφής ή μέσω ζωντανών φορέων, ζώων ή εντόμων. Μία ασθένεια μπορεί να προκληθεί είτε από τον ίδιο τον μικροοργανισμό και από χημικές ουσίες που παράγει, τις τοξίνες, είτε από την αντίδραση του ίδιου του οργανισμού-ξενιστή στην παρουσία του μικροοργανισμού. Η ασθένεια αυτή μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος. Φυσικά δεν είναι μόνο ο άνθρωπος ο άτυχος καθώς οι βακτηριακές λοιμώξεις εμφανίζονται τόσο στα ζώα όσο και στα φυτά.
Science Fact
Κατά γενικό κανόνα, οι βακτηριακές λοιμώξεις μπορούν να αντιμετωπιστούν εύκολα καθώς έχουμε στη διάθεσή μας μεγάλο «οπλοστάσιο» αντιμικροβιακών παραγόντων γνωστών ως αντιβιοτικά
Ωστόσο, η αντοχή των βακτηρίων στα αντιβιοτικά είναι ένα ταχέως αναπτυσσόμενο πρόβλημα.
Οι βακτηριακές λοιμώξεις έχουν μεγάλο αντίκτυπο στη δημόσια υγεία. Τα παθογόνα βακτήρια είναι κύρια αιτία λοιμώξεων όπως ο τέτανος (που προκαλείται από το Clostridium tetani), ο τυφοειδήςπυρετός (που προκαλείται από το Salmonella enterica), η χολέρα (που προκαλείται από το Vibrio cholerae , η λέπρα (που προκαλείται από το Mycobacterium leprae), η φυματίωση (που προκαλείται από το Mycobacterium tuberculosis) κλπ. Επίσης, τα βακτήρια που ανήκουν στις ομάδες-γένη Στρεπτόκοκκος και Σταφυλόκοκκος μπορούν να προκαλέσουν χρόνιες ασθένειες, ενώ ορισμένα βακτήρια προκαλούν σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες (ΣΜΝ) με τρία από τα σημαντικότερα να είναι η σύφιλη (Treponema pallidum), τα χλαμύδια (Chlamydia trachomatis) και τη γονόρροια (Neisseria gonorrhoeae).
Science Fact
Ήξερες ότι...
... το βακτήριο Escherichia coli ζει στο έντερο και αποτελεί φυσιολογική μικροχλωρίδα για τον άνθρωπο. Αν όμως, για κάποιο λόγο, αυξηθεί σε αριθμό (π.χ. επειδή ο ξενιστής παρουσιάζει μειωμένη αντίσταση) ή βρεθεί σε άλλους ιστούς, τότε προκαλεί την εκδήλωση ασθενειών.
Οι μικροοργανισμοί αυτοί χαρακτηρίζονται ως δυνητικά παθογόνοι.
Η άλλη όψη - τα θετικά
Πριν αρχίσεις να πανικοβάλλεσαι, άφησέ με να σου πω πόσα πολλά προσφέρουν! Τα βακτήρια ήταν, σε μεγάλο βαθμό, υπεύθυνα για τη δημιουργία της ατμόσφαιρας και του εδάφους για δισεκατομμύρια χρόνια. Κάποια βακτήρια συμβάλλουν σημαντικά στην ισορροπία του επιπέδου του άνθρακα στα χερσαία ενδιαιτήματα, στα γλυκά νερά και στους θαλάσσιους βιότοπους, ενώ άλλα παίζουν βασικό ρόλο στην παγκόσμια οικολογία μέσω της διάσπασης οργανικών ενώσεων. Ένας από τους σημαντικότερους ρόλους των βακτηρίων στο παγκόσμιο οικοσύστημα σχετίζεται με το γεγονός ότι μόνο λίγα γένη βακτηρίων - και κανένας άλλος οργανισμός - έχουν την ικανότητα να δεσμεύσουν ατμοσφαιρικό άζωτο και έτσι να το καθιστούν διαθέσιμο για άλλους οργανισμούς (αζωτοδεσμευτικά βακτήρια). Σημαντική είναι και η χρήση και η συνεισφορά τους στην απομάκρυνση των περιβαλλοντικών ρύπων.
Τα βακτήρια είναι επίσης πολύ σημαντικά σε πολλές βιομηχανικές διαδικασίες. Χρησιμοποιούνται στην παραγωγή του ξιδιού, σχεδόν όλων των τυριών, του γιαουρτιού και παρόμοιων προϊόντων, στην παραγωγή ψωμιού κλπ. Η προσθήκη ορισμένων στελεχών βακτηρίων μπορεί να οδηγήσει στον εμπλουτισμό του τελικού προϊόντος τόσο σε γεύση και ποιότητα όσο και στη θρεπτική του αξία. Πολλά προϊόντα που παρασκευάζονται παραδοσιακά χρησιμοποιώντας ζύμες (δηλαδή μύκητες), όπως η αιθανόλη (π.χ. στη μπύρα), μπορούν επίσης να γίνουν χρησιμοποιώντας βακτήρια.
Τέλος, ας μη ξεχνάμε ότι τα βακτήρια είναι εξαιρετικά χρήσιμα στις προσπάθειές μας να κατανοήσουμε τη γενετική και τη μοριακή βιολογία και μας έχουν προσφέρει πολλά από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα αντιβιοτικά, όπως η στρεπτομυκίνη, η χλωροτετρακυκλίνη, η ερυθρομυκίνη και η χλωραμφενικόλη, καθώς αυτά προέρχονται από βακτήρια.
Κλείνοντας ελπίζω να σε “έπεισα”... και ακούγοντας για βακτήρια την επόμενη φορά να μην σκεφτείς κατευθείαν αρνητικά! Σαφώς μπορούν να προκαλέσουν επιπλοκές στην υγεία μας, αλλά θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και τα αμέτρητα οφέλη τους! Άλλωστε συγκατοικούμε με αυτά όλη μας τη ζωή.
Τι να θυμάσαι:
Τα βακτήρια, αυτοί οι μικροσκοπικοί φίλοι και εχθροί μας, βρίσκονται παντού γύρω μας.
Τα «κακά» βακτήρια, δηλαδή εκείνα που προκαλούν ασθένειες, τα ονομάζουμε παθογόνα.
Παραδείγματα βακτηριακών λοιμώξεων είναι ο τέτανος, η λέπρα, η χολέρα, η φυματίωση και κάποια σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα όπως η σύφιλη, η γονόρροια και τα χλαμύδια.
Ωστόσο, τα βακτήρια διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην έρευνα και τη σύγχρονη ιατρική, τη γεωργία και την παραγωγή αγαθών και έχουν σημαντικά οικολογικά οφέλη.
Για περισσότερες πληροφορίες
1. Raven Johnson - Biology 6th edition (https://biologilover.files.wordpress.com/2011/12/biology-raven-johnson-6th-ed.pdf)
2. S. Doron, S.L. Gorbach - ''Bacterial Infections: Overview'', International Encyclopedia of Public Health. 2008 : 273–282. Published online 2008 Aug 26. doi:10.1016/B978-012373960-5.00596-7 (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7149789/)
3. Kathleen Park Talaro, Barry Chess – Microbiology, 8th edition (https://www.academia.edu/23465227/Microbiology)
4. Medical Microbiology, 4th edition (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK7627/)
Λίγα λόγια για την Χριστίνα Γκουντέλου...
"Γειά σας! Ονομάζομαι Χριστίνα Γκουντέλου και είμαι απόφοιτος του τμήματος Βιολογικών Εφαρμογών και Τεχνολογιών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Η βιολογία ήταν ανέκαθεν η μεγάλη μου αγάπη. Μια επιστήμη αχανής, που συνδέονται όλα μεταξύ τους και που χωρίς αυτή δεν θα γνωρίζαμε τίποτα για την ύπαρξή μας...
Ξεκινώντας τώρα τα επαγγελματικά μου βήματα, θέλω να ακολουθήσω τον τομέα της ιατρικής βιολογίας. Η σύνδεση ασθενειών και μικροοργανισμών μου κεντρίζει το ενδιαφέρον και με αυτό θα ασχοληθώ και στην πρακτική μου. Ωστόσο, δεν κρύβω ότι ο κρυφός μου πόθος είναι να ασχοληθώ με την έρευνα στον τομέα του καρκίνου. Θα δούμε όμως πως τα φέρνει η ζωή!
Στον ελεύθερό μου χρόνο, μου αρέσει να ασχολούμαι με τη φωτογραφία και το χορό.