Άσκηση: ένας διακόπτης ενεργοποίησης της καλής μας διάθεσης
της Μαρίας Ασπιώτη
Πιθανότατα να έχετε βιώσει εκείνο το μοναδικό αίσθημα χαλάρωσης-χαράς-αισιοδοξίας μετά από μια καλή προπόνηση, ένα πρόγραμμα ασκήσεων στο σπίτι ή ακόμα και μετά από ένα απλό περπάτημα. Πρόκειται για τα οφέλη της οποιασδήποτε μορφής άσκησης, η οποία έχει την ικανότητα να μεταμορφώνει όχι μόνο το σώμα μας, αλλά και ολόκληρη τη ψυχολογία μας. Σκεφτείτε πόσες φορές μπορεί να είχατε μια δύσκολη μέρα στη δουλειά, στο σχολείο ή με τα παιδιά, να ήσασταν εντελώς εξαντλημένοι (είτε σωματικά είτε πνευματικά), αλλά παρ΄ όλα αυτά κάπως ή κάπου βρήκατε τη δύναμη να γυμναστείτε έστω και για λίγο. Το μετανιώσατε; Δεν νομίζω! Μάλλον νιώσατε πιο ανανεωμένοι, πιο αναζωογονημένοι και σίγουρα λίγο πιο χαρούμενοι.
Τι είναι, όμως, αυτό που προκαλεί αυτή τη δραματική βελτίωση της διάθεση μας κατά την άσκηση;
Η απάντηση κρύβεται στη άρρηκτη σχέση άσκησης και εγκεφάλου. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος αποτελείται από δισεκατομμύρια νευρώνες που επικοινωνούν μεταξύ τους μέσω χημικών ουσιών (νευροδιαβιβαστών), οι οποίες μεταβιβάζουν μηνύματα σε ολόκληρο το σώμα μας επιτρέποντάς μας, έτσι, να κατανοούμε τον κόσμο γύρω μας. (Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το νευρικό σύστημα, τσέκαρε εδώ.) Οι νευροδιαβιβαστές, δρώντας σαν “αγγελιοφόροι”, ευθύνονται για τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε και συμπεριφερόμαστε. Υπάρχουν εκατοντάδες νευροδιαβιβαστές που διενεργούν ποικίλες λειτουργίες αλλά δύο κατηγορίες νευροδιαβιβαστών συγκεκριμένα – οι ενδορφίνες και η σεροτονίνη – είναι υπεύθυνοι για την ευφορία που αισθανόμαστε κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά από οποιασδήποτε μορφής άσκηση.
Ενδορφίνες: τα ενδογενή παυσίπονα του σώματος μας
Οι ενδορφίνες συγκαταλέγονται στις «ορμόνες της χαράς» και είναι μικρές ομάδες πρωτεϊνών που μειώνουν την αίσθηση πόνου στους σωματικούς μύες κατά τη διάρκεια της σωματικής άσκησης. Επιπλέον, αυτές κρύβονται πίσω από το αίσθημα ευεξίας που αισθανόμαστε ύστερα από έντονη γυμναστική. Για το λόγο αυτό, συνήθως χαρακτηρίζουμε τις ενδορφίνες ως ένα ενδογενές παυσίπονο που παράγεται από τον οργανισμό μας με αναλγητική και χαλαρωτική δράση, παρόμοια με εκείνη της μορφίνης. Γενικότερα, αν και η παραγωγή ενδορφινών επιτυγχάνεται με πολλούς τρόπους, οι ασκήσεις υψηλότερης έντασης οδηγούν στην απελευθέρωση περισσότερων ενδορφινών συγκριτικά με ασκήσεις χαμηλότερης έντασης.
Οι ενδορφίνες παράγονται, κυρίως, στην υπόφυση και τον υποθάλαμο του εγκεφάλου και απελευθερώνονται στο αίμα. Η ευεργετική τους δράση έχει γίνει αντικείμενο πολύχρονων ερευνών και μερικά από τα αποδεδειγμένα οφέλη τους συμπεριλαμβάνουν:
τη δραστική μείωση του άγχους
το μειωμένο αίσθημα πόνου
την ενισχυμένη ανοσοαπόκριση
Fun Fact
Εκτός της άσκησης, η απελευθέρωση ενδορφινών μπορεί να προκληθεί και από άλλες δραστηριότητες, όπως το χορό, ένα χαλαρωτικό μασάζ, την ερωτική επαφή και άλλα (μάθε γιατί συμβαίνει στον έρωτα εδώ). Φανταστείτε οποιαδήποτε δραστηριότητα σας δημιουργεί ένα αίσθημα χαλάρωσης ή ευφορίας – σχεδόν πάντα το οφείλετε στις ενδορφίνες!
Πώς επιτυγχάνεται αυτό;
Στην περίπτωση πόνου, τραυματισμού ή άσκησης, οι ενδορφίνες ξεκινάνε να παράγονται κυρίως στην υπόφυση του εγκεφάλου με σκοπό να μειώσουν τα σήματα πόνου που φτάνουν στον εγκέφαλο μέσω νευρώνων. Η δράση των ενδορφινών πραγματοποιείται μέσω της σύνδεσης τους σε υποδοχείς οπιοειδών του κεντρικού νευρικού συστήματος, μπλοκάροντας έτσι την περαιτέρω μετάδοση σημάτων πόνου.
Fun fact
H χημική σύνθεση των ναρκωτικών ουσιών (οπιοειδή φάρμακα) μιμείται τις φυσικές ενδορφίνες. Έτσι, τα ναρκωτικά δρουν μέσω της πρόσδεσης τους στους ίδιους υποδοχείς οπιοειδών που χρησιμοποιούν και οι ενδορφίνες, δημιουργώντας την έντονη αίσθηση ευφορίας. Ωστόσο, η συνεχής χρήση ναρκωτικών ουσιών οδηγεί σε υπολειτουργία των υποδοχέων και σταδιακή ανοχή σε αυτές. Το αποτέλεσμα είναι να χρειάζονται όλο και μεγαλύτερες δόσεις για να επέλθει η ευχαρίστηση, οδηγώντας σε μια βαθμιαία φυσική εξάρτηση του οργανισμού στη συγκεκριμένη ουσία.
Η χαρά είναι ομαδική υπόθεση
Όμως οι ενδορφίνες δεν δρουν μόνες για αυτό το σκοπό! Εκτός των ενδορφινών, μία ακόμη ορμόνη που ενισχύει την καλή μας διάθεση μέσω της άσκησης είναι η σεροτονίνη. Σε αντίθεση με τις ενδορφίνες που εμποδίζουν τον πόνο για να δημιουργηθεί το αίσθημα ευχαρίστησης, η σεροτονίνη είναι εκείνη η ορμόνη που παράγει αυτοπροσώπως το αίσθημα της ευφορίας. Γι' αυτό και η δράση της πάει χέρι-χέρι με αυτή των ενδορφινών δημιουργώντας αυτό το μοναδικό αίσθημα ευεξίας.
Κλείνοντας...
Η άσκηση πραγματικά μας μεταμορφώνει. Η απελευθέρωση ενδορφινών είναι μόνο η αρχή σε μια σειρά από βιοχημικές λειτουργίες του εγκεφάλου που οδηγούν σε ένα βαθύ και προφανές αίσθημα ευτυχίας. Όμως, τα πνευματικά οφέλη της άσκησης δεν σταματάνε με το τέλος της προπόνησής μας. Η τακτική άσκηση βελτιώνει, όχι μόνο την ψυχολογία μας, αλλά και σημαντικές λειτουργίες του εγκεφάλου, όπως τη μνήμη, τη δυνατότητα συγκέντρωσης και τις νοητικές μας ικανότητες.
Τι να θυμάσαι:
Οι ενδορφίνες είναι πρωτεΐνες που απελευθερώνονται κατά τη διάρκεια οποιασδήποτε μορφής άσκησης, ενώ έχουν αναλγητική και χαλαρωτική δράση.
Η δράση των ενδορφινών ενάντια στην αίσθηση του πόνου πραγματοποιείται μέσω της σύνδεσης τους σε υποδοχείς του κεντρικού νευρικού συστήματος που εμποδίζουν τη μετάδοση της αίσθησης του πόνου.
Η τακτική άσκηση έχει πολλαπλά οφέλη τόσο για τη σωματική αλλά και την πνευματική μας λειτουργία και υγεία.
Για περισσότερες πληροφορίες:
Heijnen, S., Hommel, B., Kibele, A., & Colzato, L. S. (2016). Neuromodulation of Aerobic Exercise-A Review. Frontiers in psychology, 6, 1890.
Ranabir S., Reetu K. (2011). Stress and hormones. Indian J. Endocrinol. Metab. 15, 18.
Black, A., Hochman, E., & Rosen, M. (2013). Effects of competitive exercise on risk-taking in adolescents.
Εικόνες από: pexels.com
Λίγα λόγια για την Μαρία Ασπιώτη...
"Γεια σας! Ονομάζομαι Μαρία Ασπιώτη και κατάγομαι από την Κέρκυρα. Η επιστήμη της Βιολογίας αποτελεί εδώ και χρόνια μια από τις μεγαλύτερες μου αγάπες και την τελευταία πενταετία την υπηρετώ και επαγγελματικά. Είμαι απόφοιτη του τμήματος Μοριακής και Κυτταρικής Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης καθώς και κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου από το τμήμα Αναγεννητικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου του Bath. Έχω εργαστεί εθελοντικά σε ερευνητικά προγράμματα ως φοιτήτρια αλλά και ως μέρος των πτυχιακών και μεταπτυχιακών σπουδών μου. Τα τελευταία τρία χρόνια μένω στο Ηνωμένο Βασίλειο και εργάζομαι επαγγελματικά ως ειδικός επιστήμονας στο τμήμα έρευνας και ανάπτυξης της εταιρείας Smith+Nephew που δραστηριοποιείται στους τομείς υγείας. Παράλληλα, εργάζομαι εθελοντικά ως μέντορας παιδιών 7-13 ετών με κλίση στις επιστήμες ζωής και μη προνομιούχων, νέων μεταναστών του Ηνωμένου Βασιλείου που ενδιαφέρονται να ακολουθήσουν τις βιολογικές επιστήμες για τις σπουδές τους. Στόχος μου είναι να συνεχίσω να δραστηριοποιούμαι και να εξελίσσομαι στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης φαρμακευτικών και ιατρικών τεχνολογιών.
Αγαπώ ιδιαίτερα τα ταξίδια, τη φωτογραφία και τη μαγειρική!"