Αχ μελισσούλα, μελισσάκι…
Έγινε ενημέρωση: 26 Σεπ 2020
Παρατηρώντας λίγο την επικαιρότητα, διέκρινα μια έντονη αναφορά στις μέλισσες. Περνώντας η ώρα και παρατηρώντας τις διατροφικές μου συνήθειες - με κυρίαρχη τη χρήση μελιού - σκέφτηκα γιατί όχι, να μην πούμε δυο λόγια για αυτό το τόσο σημαντικό για την ζωή μας έντομο.
Μέλισσες και μυθολογία
Άγριες ή μη, ήδη από τη μυθολογία εμφανίζονται ενεργά σε ιστορίες, επιβεβαιώνοντας έτσι τον σημαντικό τους ρόλο στην ανθρώπινη ζωή. Η Ρέα, ως μητέρα του Δία, λοιπόν, θεωρείται πως είχε ως έμπιστη για την ανατροφή του γιου της τη νύμφη Μέλισσα. Η νύμφη αυτή έτρεφε τον Δία, κυρίως με μέλι. Στόχος η ενδυνάμωσή του, ώστε να διεκδικήσει τη θέση του στον Όλυμπο. Ακόμα, φαίνεται πως τις ιέρειες της θεάς της γεωργίας, Δήμητρας, τις αποκαλούσαν μέλισσες. Γιατί όμως τόσες αναφορές σε ένα έντομο;
Ας το πάρουμε από την αρχή
Παγκοσμίως, έχουν καταγραφεί πάνω από 25000 είδη μελισσών, με πάνω από 4000 να καταγράφονται στη Βόρεια Αμερική. Οι μέλισσες διακρίνονται σε δύο τύπους: τις μοναχικές και τις κοινωνικές. Οι μοναχικές μέλισσες ζουν και εργάζονται μόνες τους. Παράλληλα, δημιουργούν τις δικές τους φωλιές, ωστόσο για λόγους «ασφάλειας», τις τοποθετούν συνήθως γειτονικά τη μια στην άλλη.
Οι κοινωνικές μέλισσες, από την άλλη, είναι οργανωμένες σε κοινωνίες. Η κοινωνία-κυψέλη είναι μια ιεραρχικά, αυστηρά δομημένη κοινωνία. Αρχηγός της κυψέλης είναι η βασίλισσα, η οποία και αναλαμβάνει την ευθύνη της αναπαραγωγής, ενώ υπεύθυνες για τη διατροφή και τη φροντίδα των νεογνών είναι οι εργάτριες. Οι εργάτριες δεν τεκνοποιούν, αλλά φροντίζουν τα νεογνά της βασίλισσας, που είναι και αμφιθαλείς αδέρφια τους. Τα αρσενικά από την άλλη, ονομάζονται κηφήνες και έχουν καθοριστικό ρόλο στη γονιμοποίηση.
Μια κοινωνία χορού…
Σε μια ανθρώπινη κοινωνία οι μαζώξεις με χορό και τραγούδι είναι κάτι σύνηθες. Πώς θα σας φαινόταν, όμως, αν σας έλεγα ότι και σε μια κοινωνία μελισσών ο χορός δεν λείπει; Ναι λοιπόν, και όμως συμβαίνει. Η ύπαρξη ενός ιδιαίτερου «χορευτικού» έχει καθοριστικό ρόλο στην ζωή των μελισσών. Ας το δούμε πιο συγκεκριμένα.
Μια μέλισσα, ας την πούμε Μάγια - ξεκάθαρη αναφορά στο κινούμενο σχέδιο - ανακαλύπτει ένα καινούργιο κήπο γεμάτο εντυπωσιακά λουλούδια. Παίρνοντας, λοιπόν, νέκταρ από ένα άνθος επιστρέφει ενθουσιασμένη στην κυψέλη. Εκεί παραδίδει το νέκταρ στην κηρήθρα και ξεκινά να μοιράζεται τα «νέα» με τις υπόλοιπες. Ο τρόπος; Μα φυσικά ένας χορός. Μέσω κυκλικών κινήσεων, λοιπόν, με διάφορες στροφές δεξιά και αριστερά, η Μάγια δίνει τις κατευθυντήριες οδηγίες για την καινούργια πηγή τροφής που ανακάλυψε. Οι υπόλοιπες εργάτριες-μέλισσες την παρακολουθούν, και ακουμπώντας την στις κεραίες παρασύρονται και αυτές λίγο στο «χορό-χάρτη». Μέσω της διαδικασίας αυτής, η Μάγια δίνει πληροφορίες για την απόσταση και την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσουν για να φτάσουν στην πηγή τροφής.
Ωστόσο, όταν η πηγή είναι πιο μακριά, περίπου στα 50-100 μέτρα, ο χορός εμπλουτίζεται και με μια ευθεία κίνηση μεταξύ των κυκλικών. Η κίνηση αυτή αλλάζει με τη θέση του ήλιου. Τι εννοούμε με αυτό; Οι μέλισσες χρησιμοποιούν τον ήλιο σαν πυξίδα για να βρουν την τροφή τους. Το πιο εντυπωσιακό από όλα, όμως, είναι ότι όταν οι μέλισσες βγαίνουν για την αναζήτηση τροφής κατευθύνονται προς την πηγή, αφού υπολογίσουν πόσο έχει μετακινηθεί ο ήλιος από την ώρα που είδαν το χορό της πρώτης μέλισσας.
Και άλλο ένα είδος χορού...
Οι μέλισσες ζευγαρώνουν μια φορά και αποθηκεύουν το σπέρμα του κηφήνα για το υπόλοιπο της ζωής τους. Αναφέραμε παραπάνω ότι μόνο η βασίλισσα ζευγαρώνει στην κοινωνία των μελισσών. Όπως αντιλαμβανόμαστε, η επιλογή του συντρόφου είναι πολύ σημαντική στη ζωή μιας βασίλισσας. Έτσι, λοιπόν, η επιλογή συντρόφου πρέπει να είναι μια διαδικασία που θα «ξεδιαλύνει» ποιος είναι ο πιο ικανός και υγιής κηφήνας για να γίνει πατέρας των παιδιών της. Πώς όμως λαμβάνει αυτή την απόφαση; Μα φυσικά με έναν χορό.
Ο χορός «επιλογής συντρόφου» αποτελείται από διαφορετικές κινήσεις από τον προηγούμενο χορό. Η βασίλισσα πετάει όλο και πιο ψηλά, ενώ παράλληλα κάνει διάφορους στροβιλισμούς. Στην πορεία της αυτή, ακολουθείται από τους κηφήνες, οι οποίοι και προσπαθούν να επικρατήσουν ο ένας του άλλου. Στο τέλος της χορευτικής αυτής «πάλης», ο κηφήνας που έχει καταφέρει να την ακολουθήσει σε όλη τη διαδρομή, κρίνεται ως ο «καλύτερος» σύντροφος και η βασίλισσα τον επιλέγει για να ζευγαρώσει.
Με δύο λόγια
Οι μέλισσες, όπως θα δούμε και σε επόμενα άρθρα, παίζουν καθοριστικό ρόλο στην οικολογική ισορροπία αλλά και στις ανθρώπινες κοινωνίες. Έντομα με πολύπλοκες επικοινωνιακές δεξιότητες και ιεραρχήσεις που μας παρέχουν το δώρο της επικονίασης.
Έτοιμοι να μπούμε στον «μικρόκοσμό» τους;
Fun Fact
Την επόμενη φορά που θα σε τσιμπήσει μέλισσα να γνωρίζεις πως ήταν θηλυκή. Οι αρσενικές δεν διαθέτουν κεντρί με δηλητήριο.
Για περισσότερες πληροφορίες:
Crist, E. (2004). Can an Insect Speak?: The Case of the Honeybee Dance Language. Social Studies of Science, 34(1), 7–43. https://doi.org/10.1177/0306312704040611
Fun bee facts: Read all about bees and find answers to all your bee questions, greyduckgarlic.com
Landgraf T, Rojas R, Nguyen H, Kriegel F, Stettin K (2011) Analysis of the Waggle Dance Motion of Honeybees for the Design of a Biomimetic Honeybee Robot. PLoS ONE 6(8): e21354. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0021354
Robert E. Page, Jr. and Sandra D. Mitchell , Self Organization and Adaptation in Insect Societies, PSA 1990, Volume 2, pp. 289-298
von Frisch K. (1954) The “Battle of the Drones”. In: The Dancing Bees. Springer, Vienna
Η Μέλισσα στην Ελληνική Μυθολογία, www.meliforos.com
εικόνες από: pexels.com